Fréttablaðið - 26.11.2011, Qupperneq 24

26. nóvember 2011 LAUGARDAGUR24
B
ókin Í klóm dalalæðunnar,
sem kom út á vegum Ver-
aldar í haust, er fimmta
ljóðabók Sindra Freysson-
ar en hann hefur líka sent
frá sér þrjár skáldsögur.
Þótt staðan sé 5-3 fyrir ljóðunum seg-
ist Sindri ekki líta á sig sem ljóðskáld
umfram skáldsagnahöfund.
„Ég hef aldrei gert upp á milli þess-
ara tveggja bókmenntagreina og lít á
þær sem jafnréttháar,“ segir Sindri.
„Ljóðið er hins vegar léttfætt og tiplar
svo hljóðlega um markaðinn að það vill
oft gleymast í öllum fyrirganginum sem
fylgir skáldsögunum. Þess vegna er svo
gaman þegar ljóðabækur vekja athygli;
það er eins og þegar feimni krakkinn í
háværa partíinu stendur upp og lætur
ljós sitt skína. Þá sjaldan sem það ger-
ist, þá er það jákvætt. Ég hef hins vegar
gefið út þrjár skáldsögur og tel óþarfa
að gera upp á milli. Hvort tveggja snýst
um sama meginöxul, skáldskapinn.“
Sindri er því bæði maður hins knappa
forms, ljóðsins, en seinustu tvær skáld-
sögur hans hafa hins vegar verið mikl-
ar að vexti. Spurður hvort hann sé ekki
maður millivegarins kveðst Sindri álíta
þetta hið fullkomna jafnvægi.
„Annars vegar þetta knappa form
þar sem minna er meira, og síðan þarf
maður að sökkva sér í skáldsögur,sem
taka kannski mörg ár í vinnslu og engin
grið gefin með að hella sér í heimild-
arvinnu. Þegar maður vinnur með
jafn mikið textamagn og skáldsagan
útheimtir er hvíld í því að geta skroppið
inn í eitthvað sem er hnitmiðað og stutt,
kannski bara ein mynd, hugsun eða hug-
mynd sem maður vill koma á framfæri.
Það má kannski líkja þessu við það að
þræla á skuttogara en koma svo í land
og skreppa þá með stöng í Laxá í Aðal-
dal.“
Líður vel innan ramma þemans
Ljóð Sindra eru þó sjaldnast einmana
myndir á stangli því ljóðabækur hans
innihalda yfirleitt ákveðið þema.
„Þetta byrjaði sumpartinn með
Harða kjarnanum, þar sem ég vildi
með einhverjum hætti ná utan um næt-
urborgina Reykjavík; skemmtanamenn-
inguna, drykkjuna og dópið og það sem
einkenndi tilvistina eftir miðnætti um
helgar. Mér fannst mjög gott að vinna
innan ákveðins ramma og búa þann-
ig til heildstæða mynd. Í (M)orðum &
myndum vildi ég kafa inn í þetta marg-
notaða efni, ástina og dauðann, og
reyna að finna nýja fleti á því án þess
að vera of hátíðlegur; ganga til móts
við dauðann í bókmenntum án helgi-
slepju eða upphafningar, svo að segja.
Síðan kemur Ljóðveldið Ísland, sem var
skrifuð mjög hratt nánast sem bein við-
brögð við hruninu, sem varð mánuðina
á undan. Þar afmarkaði ég mig einfald-
lega við sögu lýðveldisins frá stofnun
þess 1944.“
Jörðin Hagi í Aðaldal fyrir norð-
an er yrkisefni Í klóm dalalæðunnar.
Jörðin er í eigu föðurfjölskyldu Sindra,
sem hefur vanið komur sínar þangað
frá barnsaldri, einkum til að skrifa í
seinni tíð.
„Ég fór í Haga sem strákur á hverju
sumri og fékk mikla á ást á þessari
jörð. Hún er ákaflega falleg en ekki
beint óskaland sauðkindarinnar, hraun,
gervigígar og tjarnir. Jörðin var lengi
eingöngu í eigu föðurbróður míns en
um aldamótin dreifðist eignarhaldið
innan fjölskyldunnar og þá fór ég að
sækja mikið þangað til að skrifa.
Í kjölfarið má segja að ég hafi endur-
uppgötvað þessa jörð með ýmsum
hætti; ég fer daglega í gönguferðir og
nýt náttúrunnar og umhverfisins. Úr
þessum ferðum spruttu stundum ljóð
og þegar ég safnaði þeim saman rann
upp fyrir mér að ég var að yrkja um
þessa jörð, dalinn minn og fólkið. Ég
byrjaði í framhaldinu að vinna skipu-
lega og þematískt með þetta efni; búa
til sögulega heild og jafnframt óð til
þessa lands.“
Bók sem vekur vellíðan
Sindri segir það hafa vakað fyrir sér að
ljóðin vektu vellíðan með lesandanum.
„Ég vildi fara með lesandann í veg-
ferð þar sem hann gæti heyrt í öndun-
Með því að
draga upp
þessa kyrr-
látu nátt-
úrumynd vil
ég minna á
að þessi veru-
leiki er enn
til staðar,
að hann er
mikilvægur
og við getum
leitað þar að
ákveðnum
gildum en
þurfum
jafnframt að
vernda hann.
FEÐGARNIR SINDRI OG SEIMUR Sindri Freysson hefur gefið út fimm ljóðabækur og þrjár skáldsögur. Hann vinnur nú að verki sem hann segir grimmara og ágengara en
fyrri verk sín. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Leiðin til léttleikans er þung á fótinn
Sindri Freysson hlaut bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar í haust fyrir ljóðabókina Í klóm dalalæðunnar. Bókina orti
hann með það fyrir augum að auka vellíðan lesandans og um leið taka til varnar fyrir veruleika sem á undir högg að sækja. Í
samtali við Bergstein Sigurðsson ræðir Sindri skáldskap, lestrarþróun og segir frá sérstæðu fjölskyldulífi í Haga í Aðaldal.
■ SAGAN AF HAGA Í AÐALDAL
Í ljóðabókinni Í klóm dalalæðunnar er ort um jörðina Haga í Aðaldal. Í henni framkallar Sindri náttúrustemningu og dregur
upp svipmyndir af ættarsögu sinni.
Þetta er gömul jörð, fyrst getið í Ljósvetningasögu á seinna
hluta tíundu aldar,“ segir Sindri. „Fyrsti ábúandinn hét Forni og
þúsund árum síðar er nafnið enn þá í ættinni. Af óskilgreindum
ástæðum hef ég alltaf verið stoltur af því að jörðin komst aldrei
í eigu biskupsstóla, klaustra, kóngs eða annarra valdastofnana.
Langafi minn, Jakob Þorgrímsson, eignaðist þessa jörð 1903.
Hann var merkilegur maður fyrir margar sakir. Hann hefur til
dæmis verið kallaður fyrsti jafnaðarmaður Íslands, því hann
eignaðist tíu börn með tveimur konum – systrum; fimm með
hvorri, fjórar dætur og einn son. Þetta skiptist því hárjafnt á
milli.“
Þetta er saga af ástum í meinum segir Sindri. „Langafi felldi
hug til yngri systurinnar, Rannveigar Jónasdóttur, en var látinn
kvænast þeirri eldri, Sesselju, því hún var húsmæðraskólagengin
og þótti betra kvonfang. Þau byrjuðu að búa í Haga en hann
sótti alltaf í Rannveigu og fór til þess langar vegalengdir í öllum
veðrum. Að lokum fór svo að Sesselja sagðist ekki vilja að hann
Jakob blessaður yrði úti á þessu flakki sínu og því færi best á
að yngri systirin flytti í Haga, sem og varð. Þetta var óneitanlega
sérstakt, ég hef séð teikningu af svefnherbergi þeirra; rúm
hjónanna lá samsíða með bil á milli en þvert á fótgaflana lá
rúm yngri systurinnar. Jakob fór bara á milli rúma og sinnti
báðum.“
Ein af dætrum Jakobs og eiginkonu hans var amma Sindra,
Jóna. „Afi minn, Jóhannes Friðlaugsson, var fæddur í sveitinni.
Hann var farandkennari og gekk tugi kílómetra á viku í alls
konar færð og ófærð til að kenna börnum. Hann kenndi hér og
þar um landið fyrstu árin eftir kennaraskólann en sneri síðar
aftur í Aðaldal og kenndi meðal annars ömmu, sem hann varð
síðan ástfanginn af. Hann var þá fertugur en hún átján ára; í
dag væri þetta á mörkum þess að vera lögreglumál eða myndi
að minnsta kosti enda á síðum DV! Í ofanálag voru þau skyld.
Árið 1923 kaupir Jóhannes fjórðung úr jörðinni af tengda-
föður sínum. Þarna bjuggu þau afi og amma og eignuðust átta
börn. Að foreldrum sínum gengnum tók föðurbróður minn við
jörðinni. Hann var aðeins sextán ára gamall og það hálfpartinn
dæmdist á hann. Hann rak þarna bú fram til aldamóta en þá
dreifðist eignarhaldið á jörðinni um föðurfjölskylduna.“
um á tjörninni og fundið ilminn af birk-
inu, þannig að úr yrði jákvæð sálræn
upplifun og vellíðan. Það er allt önnur
stemning í fyrri bókum mínum; í Harða
kjarnanum er slydda, myrkur og kalsi,
og heilmikil reiði í Ljóðveldinu. Nú
vildi ég búa til hlýrri bók og ljúfari,
fara í unaðsferð í sveitasælu án þess
að upphefja hana of mikið eða detta í
rómantískan klisjupott.“
Hann áréttar að þetta sé ekki „þægi-
legur“ skáldskapur í merkingunni
áreynslulaus. „Alls ekki, enda kemst ég
þannig að orði í upphafi bókar að leiðin
til léttleikans er þung á fótinn.“
Þótt yrkisefni bókarinnar sé af pers-
ónulegum meiði sprottið hefur það víð-
ari skírskotun, jafnvel beittan sam-
félagslegan undirtón.
„Með því að draga upp þessa kyrr-
látu náttúrumynd vil ég minna á að
þessi veruleiki er enn til staðar, að
hann er mikilvægur og við getum leit-
að þar að ákveðnum gildum en þurf-
um jafnframt að vernda hann. Þá er
ég ekki að tala um styrki til bænda,
heldur að vernda náttúruna fyrir
misfallegum hugmyndum um verk-
smiðjutengda nýtingu eða ágangi af
hömlulausri ferðaþjónustu. Þetta er
ögn kaldhæðnislegt; lengst af þrauk-
uðu landsmenn varla á þessari harð-
býlu eyju því að náttúran var sífellt að
slátra fólki í blóma lífsins. Núna þurfa
landsmenn að gæta náttúrunnar og
skilja auðlegð hennar dýpri skilningi
en áður.“
Veruleikinn alltaf skáldskapur
Maður verður þess fljótt áskynja að
fortíðin er Sindra hugleikin. Verk
Sindra, bæði ljóðabækur og skáldsög-
ur, eiga það mörg sammerkt að vera
ofnar úr sögulegum þræði. Sindri flétt-
ar sögu ættar sinnar í bókinni Í klóm
dalalæðunnar, saga lýðveldisins er
undir í Ljóðveldinu og skáldsögurnar
Flóttinn og Dóttir mæðra minna byggja
báðar á sögulegum atburðum á tímum
seinni heimsstyrjaldar. Stofuveggurinn
hjá honum ber fortíðaráhuganum líka
vitni en þar hangir uppstækkuð mynd
af Austurstræti eftir brunann mikla í
Reykjavík 1915.
„Ég hef alltaf haft áhuga á söguleg-
um fróðleik. Ég ólst að miklu leyti upp
við þetta, það voru ótal margar sögu-
bækur á heimilinu, ekki síst tengdar
seinni heimsstyrjöld, sem er það tíma-
bil sem ég hef skoðað hvað mest. Sagan
býr yfir ógrynni af efnivið í skáldskap,
efni sem oft og tíðum er kannski þjapp-
að niður í nokkrar setningar í sögurit-
um en þegar betur er að gáð opnast
fyrir manni heill heimur.
Skáldskapur er í sjálfu sér aldrei
búinn til frá grunni, heldur byggður
á einhverjum raunverulegum atburð-
um og framkomnum hugmyndum og
liðin tíð er jafn gild uppspretta og hver
önnur, enda lumar fortíðin á endalaus-
um bitastæðum sögum. Hinn meinti
raunheimur – þrívíður, áþreifanlegur
og unnt að nema með sjón, heyrn, snert-
ingu, lykt og bragði – er auðvitað hvort
sem er helber skáldskapur. Veruleikinn
er alltaf skáldskapur – og öfugt.“
Sindri vinnur um þessar mundir að
skáldsögu sem gerist í nútíðinni. Hann
segist hafa viljað tilbreytingu frá
sagnfræðigrúskinu sem fyrri skáld-
sögur útheimtu, auk þess sem honum
hafi þótt óþarft að vera talinn fastur í
sögulegum skáldskap.
„Ég vildi losna úr þessum fjötrum
fortíðar. Þessi bók sem ég er að vinna
að verður miklu grimmari og ágengari
en fyrri bækur mínar. Sagan er stað-
sett rétt fyrir hrun og á að koma við
kvikuna á þeim veruleika sem nútíma-
maðurinn hefur byggt sér. Ég spái að
hún eigi eftir að vekja umtal og vonandi
búa til nýjan lesendahóp.“