Fréttablaðið - 26.11.2011, Side 30

26. nóvember 2011 LAUGARDAGUR30
M
ars, plánetan rauða,
hefur um aldir vakið
forvitni jarðarbúa og
því er sannarlega við
hæfi að nýjasta og eitt allra metn-
aðarfyllsta verkefni Geimferða-
stofnunar Bandaríkjanna, NASA,
kallast Curiosity.
Curiosity verður skotið á loft frá
Canaveral-höfða í Bandaríkjunum
í dag og lendir á Mars 6. ágúst á
næsta ári. Curiosity er sex hjóla
geimjeppi, á stærð við fólksbíl, en
hann er búinn einstaklega þróuð-
um tæknibúnaði til rannsókna á
yfirborði Mars.
Könnunarferðir til Mars
Curiosity er hið síðasta í langri
röð af könnunarförum, en bæði
Bandaríkin og Sovétríkin reyndu
að koma flaugum að Mars í upp-
hafi sjöunda áratugarins. Það
var svo Mariner 4 frá NASA sem
sendi til jarðar fyrstu myndirnar
af Mars árið 1964.
Mariner 6 og 7 endurtóku svo
leikinn þremur árum síðar, en árið
1971 tókst Sovétríkjunum að senda
far sem lenti á Mars án þess þó að
ná að senda mikið af gögnum aftur
til jarðar.
1976 lentu tvö Viking-för NASA
á yfirborði Mars og sendu þaðan
mikið af gögnum.
Eftir það varð jarðarbúum lítið
ágengt í að komast til Mars þar til
Pathfinder lenti árið 1996. Þar var
um að ræða fyrsta geimjeppann á
Mars, en fleiri áttu eftir að fylgja
í kjölfarið.
Síðasta áratuginn hafa ýmis
för, bæði geimjeppar og braut-
arför, varpað nýju ljósi á margt
á Mars. Meðal annars bendir nú
margt til þess að frosið vatn sé
að finna undir yfirborðinu auk
þess sem landslag víða á Mars
þykir gefa sterklega til kynna að
vatn hafi runnið á yfirborðinu. Þá
hefur einnig greinst metan í loft-
hjúpnum, en það opnar á grun um
að einhvers konar lífverur gefi það
frá sér.
Mun stærri en fyrri geimjeppar
Fjölmörg Mars-verkefni hafa mis-
heppnast hrapallega eftir að gríð-
arlegur kostnaður var lagður í
þau. För Curiosity er því ekki án
áhættu en meðal annars er lend-
ingarferlið ólíkt flóknara en í fyrri
tilvikum. Curiosity er enda fimm
sinnum þyngri en síðustu Mars-
jeppar og lendingarsvæðið miklu
minna. Þess vegna er jeppinn fest-
ur upp í lendingarfar sem stýrir
jeppanum mjúklega niður í Gale-
gíginn.
Einstakur tækjabúnaður
Curiosity er fyrsta rannsóknar-
farið sem getur sótt jarðvegssýni,
með bor eða skóflu, og sett inn í
sig til rannsókna, en hann er líka
útbúinn leysigeisla sem getur svið-
ið berg af færi og efnagreint reyk-
inn með litrófssjá.
Áætlað er að Curiosity verði við
störf í eitt Mars-ár, sem samsvar-
ar tæpum tveimur árum á jörðinni.
Hann mun aka allt að 20 kílómetra
á þeim tíma, en hámarkshraði
jeppans er um 200 metrar á dag.
Honum er stýrt eftir myndavélum
á rúmlega tveggja metra háum
turni.
Leit að ummerkjum um líf
Helsta takmark NASA með Curios-
ity er að finna út hversu lífvænleg
Mars er, eða hefur verið. Lending-
arstaðurinn er sérstaklega valinn
með það að sjónarmiði, enda eru
setlögin í Gale-gígnum talin hafa
innihaldið vatn, sem er undirstaða
lífs. Þá er uppgötvana að vænta í
berglögum fjalls eins sem er þar í
næsta nágrenni.
Mannaðar ferðir í framtíðinni?
Miklar vonir eru því bundnar við
Curiosity en fjölmargar hugmynd-
ir eru um nánari könnun þessarar
merkilegu grannplánetu jarðar á
næstu árum og áratugum.
Meðal helstu hugmynda má
nefna að flugför gætu verið næsta
skref. Þau myndu fljúga í minni
hæð en brautarför fyrri tíma og
þess vegna ná betri myndum af
yfirborðinu og sýnum úr lofhjúp
en áður. Þá verða ef til vill send
för sem bora sig niður í jarðveginn
til að leita að frosnu vatni, og einn
daginn, á næstu áratugum, mun
draumurinn um mannaðar ferðir
til Mars vonandi rætast.
Heimildir: Nasa.gov og Stjörnu-
fræðivefurinn.
1964 MARINER 4 1975 VIKING-VERKEFNIÐ 1996 MARS PATHFINDER 2003 MARS EXPLORATION ROVER 2007 PHOENIX
© GRAPHIC NEWS
Marsjeppinn Curiosity heldur í könnunarleiðangur til Mars
Curiosity er í raun færanleg rannsóknarstofa sem
verður í tvö ár við störf á plánetunni rauðu.
Þar verður leitað að ummerkjum um tilvist
örvera, hvort sem slíkt sé fyrir hendi nú eða hafi
verið, í Gale-gígnum, sem er 150 kílómetrar í
þvermál.
Geimfarið
Flughylkið er með hitaskjöld
til varnar við komuna inn í
gufuhvolfið. Í lokinu er fallhlíf,
jeppinn og lendingarfar.
Þessi hluti knýr farið á níu
mánaða löngu ferðalaginu
til Mars.
Hitaskjöldurinn sem
Curiosity er búið er
4,5 metrar í þver-
mál, hinn stærsti
sem notaður hefur
verið í geimferðum.
Lendingarferli:
Siglingarfar
skilið frá flug-
hylkinu, farið snýr
hitaskildinum að
yfirborði Mars.
Flughylkið kemur
inn í gufuhvolfið
125 kílómetrum
frá yfirborði plánet-
unnar, á 21.000
kílómetra hraða á
klukkustund.
Fjórum mínútum
síðar hefur farið
hægt ferðina niður
í 1.700 km hraða.
Fallhlíf opnast í tíu
kílómetra hæð.
Hitaskjöldurinn
fer af í 7
kílómetra hæð.
Hraði 576 km á
klukkustund.
50 sekúndum
fyrir lendingu
er jeppanum
og lendingarfari
sleppt úr flug-
hylkinu. Átta
þrýstihreyflar fara
í gang til að stýra
lendingunni.
Fallhraðinn er
kominn niður í
2,7 km/klst 20
metrum ofan við
yfirborð Mars.
Jeppanum er
slakað niður úr
lendingarfarinu.
Jeppinn lendir
6,5 mínútum eftir
að hafa komið
inn í gufuhvolfið.
Sleppt úr beisli
lendingarfarsins,
armur og mastur
jeppans fara í rétta
stöðu.
Lendingarfarið
flýgur í loft upp
og brotlendir
í 150m fjarlægð.
Lendingarstaður
Gale-Gígurinn
MARS
Curiosity-
jeppinn
Mun kanna
plánetuna í eitt
Mars-ár hið
minnsta (um 23
Jarðar-mánuði)
Kjarnorkuknúinn
4,8 kíló af plútoni mun knýja
jeppann. Orkan getur enst í
14 ár hið minnsta.
Stærð
jeppans
Lengd 3m
Hæð 2,2 m
Myndavélar sem
stýrt er eftir.
Hjól: 50 sm í þver-
mál. Hvert þeirra
hefur sinn eigin
mótor.
Hámarkshraði
4sm á sekúndu.
Efnamyndavél
Skýtur leysigeisla á berg.
Efni sem gufar upp er
greint til að finna efnasam-
setningu bergsins.
Vélarmur
Nær 2,3 metra út
frá jeppanum. Snúningsturn:
Útbúinn myndavél með
aðdráttarmöguleika, lit-
rófssjá til að bera kennsl
á efnasamsetningu og
verkfæri til að safna
bergsýnum.
Til Mars fyrir forvitni sakir
Marsjeppanum Curiosity verður skotið á loft í dag ef áætlanir NASA ganga eftir. Mun lenda á Mars í ágúst eftir níu mánaða
ferðalag og hefja leit að ummerkjum um líf á plánetunni rauðu. Þorgils Jónsson kynnti sér þetta tímamótaverkefni NASA.
56 milljónir til 400 milljónir kílómetra
Fjarlægð Mars frá jörðu. Minnsta fjarlægð, og
þar af leiðandi ódýrasta ferðin með minnstri
eldsneytisnotkun, næst á 26 mánaða fresti.
687 jarðardagar
er eitt ár á Mars. Það er, sá tími sem það tekur plánetuna að fara heilan
sporbaug um sólina. Mars snýst um sjálfan sig á 24 tímum og 37 mínútum.
-63gráður
Meðalhiti á Mars. Meðalhiti á jörðinni er 14 gráður.
2 tungl ganga á braut um Mars. Þau heita Fóbos og Deimos í höfuðið á sonum Mars og Venusar.
3 gígar á Mars bera íslensk staðarnöfn: Grindavík, Reykholt og Vík. Að auki er einn gígur kenndur við Leif Eiríksson.
MARS Í TÖLUM
Sævar Helgi Bragason, formaður Stjörnufræðifélags Seltjarnarness,
segir Curiosity-verkefnið einstaklega
áhugavert og fylgist spenntur með skotinu.
„Úr setlögunum í Gale-gígnum má
í raun lesa sögu svæðisins. Hvernig
aðstæður voru, hvort þar hafi verið
vatn og hreinlega hvernig hafi verið
umhorfs,“ segir Sævar. „Curiosity leitar
til dæmis að lífrænum efnasambönd-
um og vonandi mun hann finna eitthvað
slíkt. Hann er hins vegar ekki útbúinn
tækjum beinlínis til að leita að lífi, nema
einhver vera myndi ganga framhjá og
vinka myndavélinni. Tækin eru hins
vegar svo þróuð og fullkomin að þau geta
framkvæmt tilraunir sem væri jafn-
vel flókið að gera hér á jörðinni. Hann
er kjarnorkuknúinn og gæti þess vegna
verið við störf í mörg ár og frætt okkur
um alls konar hluti. Til dæmis um þróun
lofthjúpsins og hvernig vatn hefur breytt
bergi í jarðveg á Mars og margt annað.“
Þrátt fyrir að mannaðar ferðir til
Mars séu enn fjarlægur draumur segir
Sævar að fjölmörg spennandi verkefni
tengd Mars séu á teikniborðinu.
„Til lengri tíma litið er auðvitað best
að senda fólk á Mars til rannsókna, en
framhaldið er óljóst vegna fjárskorts hjá
NASA. ESA, Geimferðastofnun Evrópu,
mun hins vegar senda þangað ExoM-
ars-jeppann árið 2016. Það ætti að verða
stjörnulíffræðileiðangur sem á beinlínis
að leita að lífi. Hann mun meðal annars
varpa ljósi á mjög dularfullt mál sem er
metangas í lofthjúpnum. Það gæti verið
jarðvarmi eða einhver eldvirkni sem
myndar metanið, eða þá einhvers konar
líf undir yfirborðinu sem gefur það frá
sér. Svo þurfum við að komast á staðinn
til að skera úr því.“
Finnur vonandi merki um líf
Sævar Helgi Bragason, formaður Störnufræðifélags Seltjarnarness
■ ÁHUGAFÓLK UM GEIMFERÐIR SPENNT FYRIR CURIOSITY
Kyrrstæð rannsóknar-
stöð. Rannsakar m.a.
sögu vatns á plánet-
unni.
Geimjepparnir Spirit og
Opportunity lentu á Mars og
skiluðu miklu magni upp-
lýsinga. Opportunity er enn í
fullu fjöri.
Var fyrst og fremst tilraun á
möguleikum geimjeppa á
Mars. Stóð sig framar vonum
og aflaði mikils magns
gagna á hálfs árs ferð sinni.
Tvö för lenda á yfirborði
Mars í júlí og september
árið 1976.
Sendi fyrstu myndirnar af
Mars til jarðar.