Morgunblaðið - 24.12.2010, Qupperneq 34

34 24. desember 2010
A
lþýðublaðið reið á vaðið með
forsíðufrétt af slysinu sem bar
titilinn Fáheyrt og hræðilegt
slys! Eins og nærri má geta
vöktu þessi slys mikinn óhug meðal fólks
enda afhjúpuðu þau enn eina ferðina hvað
landið okkar – sem sumir segja að sé á
mörkum hins byggilega heims – er
hrjóstrugt og harðbýlt.
Sársaukinn var skerandi
á norðanverðum Vest-
fjörðum, óblíð náttúran
hafði gripið í taumana
með óþyrmilegum hætti
og breytt gangi lífsins hjá
fámennu byggðarlagi.
Höggið var þungt og
skarðið var stórt. Engar
rannsóknarnefndir voru
sendar á vettvang í þá daga, hörð lífsbar-
áttan hélt einfaldlega áfram í faðmi mis-
kunnarlausra náttúruafla.
Nokkrir ritfærir menn hafa skrifað um
slysin við Bjarnarnúp í desember 1920 en
hér á eftir höfum við söguna frá fyrstu
hendi, nefnilega afa mínum Jóni Krist-
jánssyni sem var samfylgdarmaður Sum-
arliða pósts Brandssonar á hans hinstu
göngu. Frásögnin af háskaför þeirra yfir
erfiðan fjallveg og þeim skelfilegu atburð-
um sem fylgdu í kjölfarið er ein harma-
saga. Þessa sögu ber að varðveita því í raun
má segja hún sé saga okkar lands frá upp-
hafi vega – er lýsandi táknmynd harðvít-
ugra átaka forfeðra okkar við grimm
máttarvöldin. Sú saga sem hér verður sögð
styðst í öllum meginatriðum við æviágrip
afa míns, en við þessa samantekt naut ég
aðstoðar föður míns, Þorvarðs Jónssonar,
og systur minnar, Sigrúnar Þorvarð-
ardóttur.
Afi minn fæddist í Neðri-Miðvík í Að-
alvík árið 1890 og andaðist í Reykjavík árið
1972. Vegna veikinda móður sinnar var
hann á unga aldri settur í fóstur til móð-
ursystur sinnar sem bjó í Þverdal í Að-
alvík. Þar sleit hann barnsskónum uns
hann settist að á Ísafirði til að nema tré-
smíði. Hann bjó þannig um hnútana á
námsárunum að á hverju sumri og um
hver jól hefði hann nægilegt svigrúm til að
heimsækja heimahagana í Aðalvík með
vistir handa fósturforeldrum og foreldrum
og til að aðstoða þau við búskapinn.
Heimahagarnir heimsóttir
Nokkru fyrir jólin 1920 fór ég norður til
Aðalvíkur í þeim erindagjörðum að heilsa
upp á fósturforeldra mína og foreldra og
færa þeim ýmsar nauðsynjar fyrir vet-
urinn. Þegar vika var til jóla greip mig
óvænt löngun til að dvelja á Ísafirði yfir
jólahelgina, en hingað til hafði ég haldið
fast í þá venju að eyða jólunum með ætt-
ingjum mínum í Aðalvík. Nú vildi ég
breyta til því ég taldi að meiri tilbreytingar
væri að vænta í fjölmenninu á Ísafirði. Það
var hins vegar óhægt um vik að hrinda
þessari hugmynd í framkvæmd því ekki
var um neinar ferðir að ræða vestur til Ísa-
fjarðar fyrir jól. Við kringumstæður sem
þessar var oft og iðulega gripið til þess ráðs
að fylgjast með ferðum landpóstsins og
freista þess að slást í för með honum. Þessi
skipan ferðamála var hreint ekki óalgeng í
þá daga því landpóstar rötuðu manna best
eftir erfiðum vegslóðum. Sá er hafði með
höndum póstflutninga til Aðalvíkur á
þessum tíma hét Sumarliði Brandsson en
hann var búsettur á Snæfjallaströndinni.
Hann var hinn myndarlegasti maður á
velli, hávaxinn, sterklegur og stæðilegur.
Sumarliði var maður einhleypur og átti
enga afkomendur, en á besta aldri eða 37
ára gamall. Hann hafði gegnt stöðu land-
pósts í tæp tvö ár og þekkti nánast hvern
stein og hverja þúfu á póstleiðinni.
Póstferðum var þannig fyrirkomið að
þegar póstflutningur barst til Ísafjarðar að
sunnan fór Sumarliði á bát sínum til Ísa-
fjarðar að sækja þann póst sem skyldi
áframsendast til Snæfjallastrandar og til
Grunnavíkur- og Sléttuhrepps. Heimili
Sumarliða var gegnt Ísafjarðabæ eða því
sem næst svo að eigi var um langa sjóleið
að ræða þvert yfir Djúpið. Frá Snæ-
fjallaströndinni fór hann landleiðina yfir
Snæfjallaheiðina til Grunnavíkur. Heiðin
er víðast hvar um eða yfir 500 m há og
umgirt snarbröttum hamraveggjum
Bjarnarnúpsins (Vébjarnarnúpsins) og
Súrnadalsins. Leiðin yfir Snæfjallaheiðina
þykir býsna löng eða um 10 km eftir endi-
langri heiðinni. Auk þess getur hún verið
mjög ill yfirferðar vegna snjóþyngsla og
veðurofsa og er óhætt að fullyrða að hér sé
um einhvern hrikalegasta fjallveg landsins
að ræða. Til að létta sér gönguna yfir heið-
ina og þá sér í lagi póstburðinn hafði Sum-
arliði jafnan hest sinn með sér í för. Hestur
þessi þótti hinn mesti stólpagripur, harð-
gerður og rötugur. Í Grunnavík var klár-
inn tekinn á hús og gefið hey. Þar beið
póstsins vís bátur og fylgdarmaður sem
sigldi honum norður yfir Jökulfirði til
Hesteyrar. Frá Hesteyri voru sendir tveir
póstar, annar til Sæbóls í Aðalvík en hinn
til Látra, norðan megin í víkinni. Þaðan
var hirtur póstur og sendur samdægurs til
Hesteyrar. Póstflutningar þessir tóku
venjulega um heilan dag svo fremi að
veðráttan setti ekki strik í reikninginn. Á
meðan beið farmaðurinn átekta á Hest-
eyri, reiðubúinn að ferja Sumarliða aftur
til Grunnavíkur snemma næsta morgun.
Sumarliði fór síðan sömu leið til baka og
og skilaði póstflutningi til Ísafjarðar. Póst-
ferðatilhögun þessi átti eftir að hafa illar
og hroðalegar afleiðingar eins og nú verð-
ur nánar lýst.
Eftir að hafa gert upp hug minn varð-
andi jólahald á Ísafirði ákvað ég að verða
samferða Sumarliða pósti á bakaleiðinni til
Snæfjallastrandar og svo þaðan á bát hans
vestur til Ísafjarðar. Ég bað prestshjónin á
Stað (í Aðalvík) að senda boð til mín yfir í
Þverdal meðan pósturinn færi niður að
Sæbóli. Þegar boðin bárust var ég ferðbú-
inn, kvaddi fósturforeldrana og fór með
sendimanni prestsins yfir á Stað. Skömmu
síðar kom pósturinn frá Sæbóli og séra
Magnús Jónsson bætti við pósti frá sér. Að
því loknu héldum við af stað til Hesteyrar
og komum þangað um áttaleytið að
kvöldi. Póstsendingin frá Látrum hafði
þegar borist og var Jón Þorvaldsson læknir
búinn að afgreiða Hesteyrarpóstinn, en
hann var jafnframt bréfhirðingarmaður
staðarins. Sumarliði póstur hafði næt-
urgistingu hjá Ketilríði Veturliðadóttur,
sem er ættuð úr Grunnavík, og eig-
inmanni hennar Guðmundi Þeófílussyni.
Ég bað þau einnig um gistingu því ég vildi
ekki hætta á að vera annars staðar en
Sumarliði til að verða ekki viðskila við
hann.
Lagt á Bjarnarnúpinn
Næsta dag, föstudaginn 17. desember, var
farið eldsnemma á fætur og hellt upp á
kaffi. Um sjöleytið að morgni lögðum við
af stað með bátnum yfir Jökulfirðina
áleiðis til Grunnavíkur. Það viðraði ágæt-
lega til sjóferðar, byr var góður og náðum
við áfangastað um tveimur klukkustund-
um síðar. Eftir að hafa tekið land hjá Sæt-
úni fórum við rakleiðis að vitja um póstinn
hjá póstafgreiðslumanni staðarins sem var
hinn þekkti prestur séra Jónmundur Hall-
dórsson, annálaður fyrir leiftrandi mál-
snilld. Prestssetrið á Stað í Grunnavík er í
töluverðu göngufæri frá sjó og Sumarliði
vildi hraða ferðalagi sínu sem mest hann
mátti meðan dagsbirtu nyti við og þar á
ofan voru veðurhorfur slíkar að brugðið
gat til beggja vona. Þegar á Stað var komið
gerðist hið óvænta og ófyrirséða, séra Jón-
mundur hafði ekki lokið við að afgreiða
póstinn og átti auk þess eftir að skrifa all-
mörg einkabréf. Töfin varð meiri en góðu
hófi gegnir eða um sex klukkustundir og
það átti eftir að hafa afdrifaríkar afleið-
ingar. Gestrisnin var ekki meiri en svo að
við fengum aðeins kaffi og örfáar brauð-
sneiðar meðan við biðum. Það má heita að
ekki nokkur maður hafi verið á ferli með-
an við dvöldum á prestssetrinu. Þegar
klukkan nálgaðist fjögur fór Sumarliði að
ókyrrast og knúði dyra á skrifstofu séra
Jónmundar og sagðist ekki geta beðið
Slysin við
Bjarnarnúp
1920
Nú eru 90 ár liðin síðan landsmenn lásu frétta-
greinar í dagblöðum um hörmuleg slys við
Bjarnarnúpinn (Vébjarnarnúpinn) þar sem fjórir
af bestu sonum strjálbýllar sveitar létu lífið.
Jón Kristján Þorvarðarson
Snæfjallaströnd
í allri sinni dýrð.
Jón Kristjánsson
37 ára.
Jón Kristján
Þorvarðarson
Jón Kristjánsson
19 ára.