Morgunblaðið - 24.12.2010, Qupperneq 49

24. desember 2010 49
merki að vera gerð fyrir leiksvið þar sem
miklu skiptir að tilsvörin séu í senn
mergjuð og beinskeytt.“
Aðspurður segir Þórarinn að mark-
miðið hafi verið að „ganga alltaf fyrst og
fremst út frá því hvað er verið að segja,
hvernig er hægt að segja það á venjulegri
nútímaíslensku þannig að það skiljist,“
segir hann. Ljóst er af samanburði á þýð-
ingum Helga Hálfdanarsonar og Þórarins
að nútímamanni er ljós merking setn-
ingana í þýðingu Þórarins strax við lest-
urinn en sumar setningar Helga þarf
maður að lesa nokkrum sinnum til að
skilja þær. Hvor þýðingin er betri er lík-
lega álitamál en báðar eru þær mjög góð-
ar.
Sem dæmi úr meðförum textans er
þetta atvik í verkinu þar sem Lér formæl-
ir dóttur sinni Góneríl:
Shakespeare:
Into her womb convey sterility!
Dry up in her the organs of increase; /
And from her derogate body never spring
/ A babe to honour her! / If she must
teem, / Create her child of spleen; that it
may live, / And be a thwart disnatured
torment to her!/ Let it stamp wrinkles in
her brow of youth …
Í þýðingu Helga Hálfdanarsonar:
Lát ófrjósemi hníga henni í skaut og
hennar fóstur-fangstað þorrinn visna, og
aldrei vaxa af hennar smánar-holdi það
barn sem hana heiðri. Fæði hún samt, þá
skapaðu henni bölsins barn, sem lifi
henni til sjúkrar hörmungar og kvala,
risti feiknstöfum hennar unga enni …
Í þýðingu Þórarins Eldjárns:
Ég grátbið þig að gelda hennar kvið,
þurrka í henni æxlunarfærin öll, svo
aldrei megi kvikna í klúrum búki ynd-
islegt barn, en ef hún gýtur samt, þá
gerðu henni úr því barni böl sem lifi og
valdi henni kröm og kvölum heift-
arlegum! Láttu það krumpa ennið hennar
unga …
Báðir eru textarnir óskaplega fallegir
en blæbrigðamunur er á þeim. „Þetta er
ekki nein spurning um það að vera að
módernísera eða poppa upp textann,“
segir Þórarinn. „Bara að þetta sé skilj-
anlegt mannamál fyrir leiksvið. Mark-
miðið er að áhorfandinn nemi alltaf text-
ann jafnóðum.
En að öðru leyti, þá var ég mjög
strangur og fylgi bragnum þrælslega.
Geri enga málamiðlun með það. Það sem
er í bundnu máli það er þannig í þýðing-
unni.
Ég fylgi stakhendunni út í gegn einsog
Shakespeare gerði það. Það sem er í
prósa, það er það áfram í þýðingunni. En
á íslensku bætist við stuðlasetning. Svo
eru auðvitað breytingar í uppsetning-
unni, það er leiksýningunni sjálfri. Þar er
ekki allur textinn notaður, þar er skorið
niður á stöku stað.
Þegar svoleiðis er þá er ég kallaður til
að laga samskeyti, stöðva blæðingar og
rimpa saman. En þýðingin í heild sinni
kom út á bók og næsti leikstjóri mun geta
notast við hana og skorið eitthvað annað
út,“ segir hann. „Menn setja sig oft í ein-
hverjar hátíðlegar stellingar þegar þeir
nálgast Shakespeare. En það er algjör
óþarfi, hann var ekkert sérlega hátíðleg-
ur sjálfur,“ segir Þórarinn.
Lér konungur verður frumsýndur á
annan í jólum, núna á sunnudaginn, í
Þjóðleikhúsinu.
’
Aðspurður segir Þór-
arinn Eldjárn að
markmiðið hafi verið
að „ganga alltaf fyrst og
fremst út frá því hvað er
verið að segja, hvernig er
hægt að segja það á venju-
legri nútímaíslensku þann-
ig að það skiljist.“
Arnar Jónsson leikur Lé konung í Þjóðleikhúsinu þegar verkið verður frumsýnt á annan í jólum. Pétur Einarsson í hlutverki Lés konungs í Borgarleikhúsinu fyrir áratug
Morgunblaðið/Halldór KolbeinsMorgunblaðið/Árni Sæberg
málastarfi kommúnista og mótmæla
ýmsu því sem fram hefur komið í skrif-
um Jóns Ólafssonar prófessors og
Guðna Th. Jóhannessonar sagnfræðings
sem túlka sögu íslenskra kommúnista
með öðrum hætti í nokkrum atriðum
en Þór. Þór segir í eftirmála bókarinnar
að athugasemdir um skrif Jóns og
Guðna séu framlag hans til fræðilegrar
umræðu um sögu kommúnistahreyf-
ingarinnar á Íslandi. Mest af þessari
umræðu fer fram í neðanmálsgreinum
og því geta almennir lesendur sem hafa
takmarkaðan áhuga á þrætum sagn-
fræðinga auðveldlega leitt hana hjá sér.
Þór fjallar mikið um stöðu ríkisvalds-
ins og lögreglu að fást við ofbeldi
kommúnista. Lögreglan var á þessum
árum fámenn og því var oftar en einu
sinni gripið til þess ráðs að kveða vara-
lið lögreglunni til aðstoðar. Einn af
áhrifamestu köflum bókarinnar er lýs-
ing á ofbeldi sem lögreglumenn máttu
þola, en sumir náðu sér aldrei eftir bar-
smíðarnar. Þetta hafði mikil áhrif á
mennina og fjölskyldur þeirra. Um
þetta ofbeldi hefur lítið verið skrifað.
Íslenskir kommúnistar stefndu leynt
og ljóst að því að gera byltingu á Ís-
landi, en voru þeir nálægt því að ná
markmiði sínu? Þór svarar því ekki
með skýrum hætti í bókinni. Sú spurn-
ing er áleitin hvers vegna kommúnistar
gerðu ekki tilraun til að taka völdin í
landinu eftir að þeir og aðrir vinstri-
menn höfðu lagt lögreglulið Reykjavík-
ur að velli 9. nóvember 1932 í Gúttós-
lagnum mikla. Lögreglumenn lágu
beinbrotnir og sárir eftir átökin sem
greinilega voru að hluta til skipulögð af
Varnarliði verkalýðsins. Þá er eins og
kommúnistar hafi ekki vitað hvernig
þeir ættu að vinna úr sigrinum, en eins
voru þeir alltaf að reyna að lesa í fræði
Karls Marx um sögulega framvindu og
samkvæmt þeim benti flest til þess að
Ísland væri tilbúið undir byltingu.
Flokksstarf kommúnista gekk því að
hluta til út á að þeir væru tilbúnir þeg-
ar byltingin kæmi.
Þór birtir í bók sinni lista yfir 25 Ís-
lendinga sem á árunum 1930-1938
dvöldu í Lenínskólanum og Vesturhá-
skólanum í Moskvu þar sem komm-
únistar voru m.a. þjálfaðir í hernaði.
Þór og Jón Ólafsson hafa deilt um hvort
Íslendingarnir hafi verið þjálfaðir í
hernaði. Það verður ekki séð að Þór
hafi komist í neinar nýjar heimildir um
þetta efni og vitnar aðallega í aðra
fræðimenn þegar hann færir rök fyrir
því að Íslendingar hafi notið herþjálf-
unar. Hann bendir síðan á að íslensk
stjórnvöld hefðu þurft að efla viðbúnað
til að fást við menn sem komnir voru
til landsins eftir að hafa lokið her-
þjálfun hjá Stalín. Íslensk stjórnvöld á
þeim tíma gátu hins vegar vegar tæp-
lega vitað hvers konar þjálfun komm-
únistarnir höfðu fengið, þótt þau hafi
vissulega fengið að kynnast meðölum
þeirra á kreppuárunum.
Þór er vandvirkur og nákvæmur
sagnfræðingur. Bók hans er fagnaðar-
efni fyrir alla áhugamenn um sögu og
er líkleg til að kalla á umræður í jóla-
boðum og á hinum fræðilega vettvangi.
Egill Ólafsson
Varnarlið verkalýðsins, vopnað bareflum, fer fyrir 1. maí-göngu í Lækjargötu 1936.