Morgunblaðið - 08.09.2011, Page 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. SEPTEMBER 2011
Árlega greinist fjöldi
Íslendinga með gigt og
má ætla að um 60.000
manns séu með ein-
hvern gigtsjúkdóm, en
til eru um 200 mismun-
andi gigtsjúkdómar.
Það hefur áhrif á dag-
legt líf að greinast með
gigtsjúkdóm en mis-
mikil eftir því um hvaða
gigt er að ræða.
Einkenni flestra gigtsjúkdóma eru
verkir, þreyta og stirðleiki. Það er því
ekki að undra að stór hluti fólks með
gigt hreyfi sig minna en jafnaldrar
þeirra. En okkur er ætlað að hreyfa
okkur. Reglubundin hreyfing dregur
úr líkum á hjarta- og æðasjúkdómum,
offitu, sykursýki II, ristilkrabba, bein-
þynningu og þunglyndi svo að fátt eitt
sé nefnt.
Almennt er mælt er með því að allir
hreyfi sig minnst 30 mínútur á dag.
Æskilegt er að hreyfing sé að minnsta
kosti meðalþung, sem þýðir að hjart-
sláttur eykst og öndun verður hraðari.
Einnig skal hver æfingalota helst ekki
vera styttri en 10 mínútur, en safna
má æfingalotum saman til að ná 30
mínútna hreyfingu yfir daginn.
Ekki hefur verið sýnt fram á aukn-
ingu liðskemmda við æfingar, jafnvel
ekki meðalþungar til þungar æfingar.
Lýsi fólk mikilli þreytu minnkar hún
gjarnan, er þol og úthald eykst. Í
rannsóknum á breyttu mataræði og
æfingum minnkuðu verkir við þyngd-
artap, en ofþyngd eykur til dæmis
verki í slitgigtarhnjám umtalsvert.
Einnig er fólk með gigt á miðjum aldri
líklegra til þess að eiga í erfiðleikum
með hreyfingu og daglegar athafnir
þegar það eldist og miklu máli skiptir
því að viðhalda starfrænni getu sem
lengst.
Miklu máli skiptir að velja sér
hreyfingu eftir áhuga og við hæfi. Hafi
fólk ekki hreyft sig lengi er gott að
leita til sjúkraþjálfara með þekkingu á
gigt. Hann getur þá lagt mat á líkams-
ástand viðkomandi, aðstoðað við að
setja markmið og ráðlagt um viðeig-
andi hreyfingu.
Margir eru ragir við
að byrja að hreyfa sig
vegna verkja en þá getur
sjúkraþjálfari gefið við-
eigandi verkjameðferð.
Einnig getur stuðningur
sjúkraþjálfarans og eft-
irfylgni aukið líkur á því
að rétt sé farið af stað og
að hreyfing verði að
vana.
Til að byrja með er
ekki ólíklegt að verkir
aukist, en þeir eiga ekki
að aukast mikið né á
aukningin að standa lengi. Aukist
verkirnir mikið eða lengi þarf að fara
yfir æfingar og ef til vill gera breyt-
ingar á þeim. Ekki er æskilegt að
hefja reglubundna hreyfingu með of
miklu álagi sé gigtsjúkdómur til stað-
ar. Mikilvægara er að gera hreyfingu
að rútínu og auka svo álagið smám
saman.
Gigtareinkenni geta verið sveiflu-
kennd. Hver og einn verður að finna út
hvenær sólarhringsins honum hentar
best að æfa. Stundum getur þurft að
draga úr þyngd og lengd æfinga, sé
um tímabundna aukningu sjúkdóms-
ins að ræða, en um leið og líðanin batn-
ar er hægt að fara að auka álag aftur.
Hægt er að æfa einn eða í hóp, að-
allega skiptir máli að hreyfingin sé
nógu skemmtileg og fjölbreytt til þess
að hægt sé að gera hana að daglegri
venju. Sem dæmi um hentuga hreyf-
ingu má nefna göngu, stafgöngu, sund,
æfingar í heitri laug, dans, hjólreiðar,
æfingar í tækjum eða með lóðum og
teygjum. Gott er að hreyfing sé sem
fjölbreyttust. Það dreifir álagi á liði í
stað þess að hafa álagið einhæft auk
þess sem það dregur úr líkum á að æf-
ingar verði einhæfar og leiðigjarnar.
Víða er boðið upp á æfingar í hóp-
um. Þær eru miserfiðar og sem dæmi
má nefna að Gigtarfélag Íslands býður
upp á hópþjálfun sem er sérstaklega
ætluð fólki með gigt. Kennarar eru
sjúkraþjálfarar og hjúkrunarfræð-
ingur. Æft er í sal, en einnig er boðið
upp á vatnsleikfimi í heitri innilaug.
Mörg íþróttafélög starfrækja almenn-
ingsíþróttadeildir, haldin eru staf-
göngunámskeið víða um landið,
gönguhópar eru víða starfandi, meðal
annars á vegum ferðafélagsins Úti-
vistar. Einnig er að sjálfsögðu hægt
að stofna eigin gönguhóp. Ef ófærð og
slæmt veður draga úr möguleikum á
göngu utanhúss er hægt að ganga
innanhúss, meðal annars í Íþróttahús-
inu Fífunni og Egilshöll.
Það getur reynst mjög vel að halda
nokkurs konar þjálfunardagbók.
Þannig er hægt að færa inn hreyfingu
og líðan hverju sinni og leggja mat á
árangur. Þetta er líka hvati til árang-
urs þannig að auðveldara og mark-
vissara verður að bæta sig. Hægt er
að nota ýmsa mælikvarða á árangur
svo sem gengna vegalengd á
ákveðnum tíma eða breytingu á
gönguleið, t.d. velja erfiðari leiðir en
áður. Einfaldur skrefamælir gefur
upplýsingar um gengna vegalengd og
þannig er auðvelt að setja sér mark-
mið og bæta árangur.
Þrátt fyrir að það sé öllum nauð-
synlegt að hreyfa sig má ekki gleyma
að skipuleggja tíma sinn þannig að
tækifæri gefist til þess að hvíla sig
einhvern tíma yfir daginn. Góð
reynsla er af slökun við meðferð
verkja. Margar tegundir slökunar eru
til og misjafnt hvað hentar hverjum
og einum. Aðalatriðið er að finna hvað
hentar og ná góðum tökum á þeirri
aðferð.
Af þessu má sjá að einfaldar og
kostnaðarlitlar leiðir geta bætt mjög
líðan gigtarfólks, svo sem fræðsla um
nauðsyn og öryggi þjálfunar, hvíld,
slökun og ábata af þyngdartapi. Það
er sjálfsögð krafa fólks með gigt að
þeir sem koma að meðferð þess fylg-
ist með nýjungum og hafi góða þekk-
ingu á viðfangsefnum sínum.
Enginn getur allt en allir geta
eitthvað
Eftir Hrefnu
Indriðadóttur » Stór hluti fólks með
gigt hreyfir sig
minna en jafnaldrar
þeirra. Hægt er að finna
hreyfingu við allra hæfi,
en góð áhrif hreyfingar
á gigt eru vanmetin.
Hrefna Indriðadóttir
Höfundur er yfirsjúkraþjálfari Gigt-
arfélags Íslands.
Kynferði og loftslagsbreytingar er
þema umdæmisþings Zonta Int-
ernational í umdæmi 13 sem hefst á
Akureyri í dag og lýkur á sunnudag.
Zonta-
samtökin eru al-
þjóðleg hreyfing
kvenna í ábyrgð-
arstöðum sem
hefur það að
markmiði að
bæta stöðu
kvenna um allan
heim. Heiminum
er skipt í 32 um-
dæmi og með Ís-
landi eru Danmörk, Noregur og
Litháen. Þátttakendur á þinginu
verða um 180 frá löndunum fjórum.
Frú Vigdís Finnbogadóttir er heið-
ursfélagi Zonta International og
heiðrar okkur með nærveru sinni og
Lynn Mc Kenzie frá Wellington á
Nýja-Sjálandi, verðandi alþjóðlegur
forseti, verður fulltrúi alþjóðastjórn-
arinnar.
Loftslagsbreytingar eru vanda-
mál allra, hafa áhrif á sérhvern ein-
stakling en þó ólík á konur og karla.
Þær hafa mest áhrif á fátæku þróun-
arlöndin. Konur eru 70% þeirra sem
lifa undir fátæktarmörkum. Konum
er meiri hætta búin í náttúruhamför-
um sem stafa af hlýnun jarðar. Kon-
ur í þróunarlöndunum framleiða
milli 60 og 80% af matvælum land-
anna. Þær sjá um öflun fæðu, vatns
og eldiviðar til heimilisins auk þess
að sinna börnum og gamalmennum.
Þær verða hart úti í þurrkum, flóð-
um og hvirfilbyljum.
Konur sjá að mestu um innkaup
og stjórna miklu um neyslu heim-
ilanna. Þær sjá oft um meðferð mat-
væla og flokkun sorps. Þær geta
haft jákvæð áhrif.
Zonta-klúbbarnir tveir á Akureyri
sjá um þingið og eru fyrirlesarar
þrjár ungar, íslenskar vísindakonur
sem tala um mismunandi afleiðingar
hlýnunar jarðar á karla og konur, og
um hvað hinn almenni neytandi get-
ur gert til þess að sporna við þessari
óheillavænlegu þróun. Þær eru Auð-
ur Ingólfsdóttir, við Háskólann á
Bifröst, Embla Eir Oddsdóttir við
Stofnun Vilhjálms Stefánssonar og
Brynhildur Pétursdóttir frá Neyt-
endasamtökunum.
Zonta-hreyfingin er einu sam-
tökin í heiminum, sem einbeita sér
að því að bæta stöðu kvenna. Aðrir
þjónustuklúbbar vinna mikið og gott
starf að líknarmálum en Zonta-
hreyfingin einbeitir sér að málefnum
kvenna.
Mörg verkefni eru unnin í sam-
starfi við Sameinuðu þjóðirnar og
leggja Zonta-samtökin mikið fé til
þessara verkefna og njóta mikils
álits hjá SÞ.
Þar má nefna baráttu í samvinnu
við UNICEF til að hindra HIV-smit
frá móður til barns í Rúanda. Það
gengur svo vel að árið 2015 má búast
við kynslóð þar, sem er laus við
HIV-veiruna.
Unnið er að því að gera Gvate-
malaborg og San Salvador hættu-
lausar borgir í samvinnu við UN
Women.
Unnið að því að útrýma fæðing-
arskaða, sem kallast Fistula hjá kon-
um og einnig að koma í veg fyrir
dauða nýbura og kvenna við fæð-
ingar í Líberíu í samvinnu við
UNFPA
Zonta veitir einnig námstyrki.
Amelia Earhart-styrkir eru veittir
stúlkum í raunvísinum, í minningu
þessarar þekktu flugkonu. Jane M.
Klausman-styrkir eru veittir vegna
viðskipta- og hagfræðináms og einn-
ig eru veittir styrkir stúlkum 16 til
20 ára fyrir störf að félagsmálum í
almannaþágu.
Klúbbarnir á Íslandi hafa und-
anfarin ár barist gegn kynferðisof-
beldi og alls konar ofbeldi gegn kon-
um og stutt Kvennaathvarfið og
Stígamót, Aflið og Sólstafi og nú hef-
ur verið lagt fé til athvarfs fyrir kon-
ur sem vilja losna úr vændi.
RAGNHEIÐUR HANSDÓTTIR,
umdæmistjóri Zonta
International í umdæmi 13.
Kynferði og
loftslagsbreytingar
Frá Ragnheiði Hansdóttur
Ragnheiður
Hansdóttir
Það veldur mér von-
brigðum, að íslenskur
maður, Vilhjálmur Örn
Vilhjálmsson, fer með
óhróður um okkur
Eista, að því er virðist
til að koma höggi á Jón
Baldvin. Vilhjálmur
fullyrðir, að Eistar hafi
drepið flesta gyðinga í
landinu fyrir tíma
þýska hernámsins árið
1941. Þetta er ósatt.
Þetta er þaulrannsakað mál. Hér
koma réttar upplýsingar, sem gyð-
ingasamfélagið í Eistlandi hefur sjálft
látið í té: Fyrir stríð bjuggu 4500 gyð-
ingar í Eistlandi. Fyrir þýska her-
námið 1941 flúðu 2500 (56%) gyðingar
til Sovétríkjanna; 12% þeirra voru
þvingaðir til herþjónustu í Rauða
hernum; 10% gyðinga voru flutt nauð-
ungarflutningum til Síberíu af NKVD
(sem var undanfari KGB).
Þetta var hluti af stríðsglæpum
kommúnista á þessum árum. Það er
svo annað mál, að tveir alræmdustu
forsprakkar NKVD, Hans Grabbe og
Mihhail Pasternak, voru báðir gyð-
ingar. Pasternak er til dæmis uppvís
að því að hafa veitt forystu ill-
virkjahópum NKVD, sem brenndu
inni tugi fjölskyldna í sveitum lands-
ins. Alls voru 120 gyðingar í þjónustu
NKVD. Til samanburðar má nefna, að
30 þúsund Eistar voru fluttir nauð-
ungarflutningum í gúlagið og tugir
þúsunda drepnir. Allt í allt er nið-
urstaðan sú, að um þriðjungur eist-
nesku þjóðarinnar varð
að fórnarlömbum
kommúnista og nazista
á þessum árum, að með-
töldum þeim, sem flúðu
land.
En sem hlutfall af
heildarfjölda er það
rétt, að hlutfallslega
fleiri gyðingar í Eist-
landi urðu fórnarlömb
NKVD hryðjuverka.
Sagnfræðingurinn Jaak
Valge kemst að þeirri
niðurstöðu, að 500 gyð-
ingar hafi verið fluttir nauðung-
arflutningi til Síberíu og um 200
skotnir af NKVD. Um 900 hundruð
gyðingar voru líflátnir af þýsku her-
námsyfirvöldunum. Niðurstaða Valge
er eftirfarandi: „Heildartala þeirra
gyðinga, sem urðu fórnarlömb þýska
og sovéska hernámsins er svipuð“.
Það má undarlegt heita, að Wiesent-
hal-stofnunin og Zuroff sjálfur virð-
ast engan áhuga hafa á vitneskju um
hina sovésku stríðsglæpamenn – eng-
inn þeirra hefur svo mikið sem verið
ákærður, hvað þá dæmdur. Hins veg-
ar hafa 86 þúsund manns verið
dæmdir sem stríðsglæpamenn í þjón-
ustu nazista.
Vilhjálmur Örn fullyrðir, að á
þessu sumri hafi Eistar í byggðinni
Viljandi komið saman til að fagna
þýska hernáminu árið 1940. Þetta er
fjarri öllum sanni. Í Viljandi minntust
menn þeirra, sem höfðu látið lífið í
bardögum með þýsku hersveitunum
gegn Rússum. Menn verða að átta sig
á því, að bæði hernámsveldin, Rússar
og Þjóðverjar, neyddu Eistlendinga
til herþjónustu í herjum sínum.
Þýskaland hernam Eistland einu
sinni, en Sovétríkin tvisvar. Við áttum
engra góðra kosta völ. Sumir kusu að
ganga til liðs við þá, sem þeir þá töldu
vera skárri kostinn af tveimur vond-
um.
Það sem Eista dreymdi um, var að
varðveita sjálfstæði sitt – ekki að
styðja nazismann. Harmleikur okkar
var auðvitað sá, að bræður voru
neyddir til að berjast gegn bræðrum.
Okkar fólk dó beggja vegna víglín-
unnar. Sú staðreynd, að við viljum
heiðra minningu þeirra, á ekkert skylt
við aðdáun á nazisma. Þeir sem ekki
skilja þetta, skilja einfaldlega ekki
þann harmleik, sem gerðist í landi
mínu á stríðsárunum.
Vilhjálmur Örn fullyrðir, að „gyð-
ingaandúð og nazistadýrkun viðgang-
ist enn í Eistlandi“. Þetta er ekki satt,
fjarri því. Væri ekki ráð, að maðurinn
kynnti sér málið betur, áður en hann
kveður upp slíka dóma?
Ég minni á eftirfarandi:
 Eistland var fyrsta landið í
heiminum, sem lögformlega veitti
gyðingasamfélaginu menningarlegt
sjálfræði árið 1925.
 Gyðingasamfélagið hefur við-
urkennt þessa staðreynd með við-
urkenningarskjali. Undir sovéska
hernáminu var þetta menningar-
sjálfræði þegar í stað afnumið.
 Á tímum þýska hernámsins
reyndi fjöldi Eista að bjarga gyðinga-
fjölskyldum með því að leyna þeim á
heimilum sínum og hætta þar með lífi
sínu. Fræðimaðurinn Uku Masing
hefur gert þessu vel skil.
 Frá árinu 2003, þremur árum
áður en Sameinuðu þjóðirnar lýstu
27. janúar minningardag um helför-
ina, hafði þessi minningardagur verið
hátíðlega haldinn í Eistlandi, sem Vil-
hjálmur Örn vill nú uppnefna sem
eins konar nazistaríki.
 Fyrir skömmu var opnuð ný
sínagóga við hátíðlega athöfn í Tall-
inn að viðstöddum Shimon Perez, þá
varaforsætisráðherra Ísraels. Áður
hafði forseti Ísraels komið til að
leggja hornsteininn. Hefðu þessir
menn komið, ef ásakanir Vilhjálms
Arnar væru sannar?
 Árið 2003 og árið 2005 báðu
Arnold Ruutel, þá forseti Eistlands
og Andrus Ansip, núv. forsætisráð-
herra, afsökunar frammi fyrir gyð-
ingasamfélaginu á því, að meðal
þeirra sem ofsóttu gyðinga og sviptu
þá lífi á styrjaldarárunum, voru eist-
neskir ríkisborgarar.
Enginn hefur nokkru sinni beðið
eistnesku þjóðina afsökunar á þeim
fjöldamorðum, limlestingum og
nauðungarflutningum, sem forsvars-
menn nazista og kommúnista, þeirra
á meðal gyðingar eins og Grabbe og
Pasternak, voru ábyrgir fyrir, og eist-
neska þjóðin mátti þola af þeirra völd-
um. Þessi grimmdarverk flokkast nú
undir viðurkennd hugtök um tilraun
til þjóðarmorðs. Auðvitað voru til
kommúnistar og nazistar á meðal eist-
nesku þjóðarinnar á þessum tíma.
Hvaða þjóð getur stært sig af því, að
enga kommúnista eða nazista hafi
verið að finna þeirra á meðal? En það
er ósæmilegt – reyndar óvið-
urkvæmilegt með öllu – að saka heilar
þjóðir þess vegna um þjónkun við naz-
isma eða kommúnisma, einkum og sér
í lagi þjóðir, sem hafa mátt þola þung-
ar búsifjar af völdum þessara afla.
Samskipti Eistlands og Íslands
hafa verið til fyrirmyndar allt frá því
að stjórnmálasamband var tekið upp
að nýju. Það góða samband mun lifa
af eiturörvar eins og þær, sem Vil-
hjálmur Örn beinir að forystumönn-
um beggja þjóða. Íslendingar gerðu á
örlagatímum miklu meira í okkar
þágu en þeim bar nokkur skylda til.
Þess vegna er eitt af höfuðtorgum
höfuðborgar okkar, Tallinn, kallað Ís-
landstorg. Og það er þess vegna sem
við vildum heiðra Ísland sérstaklega,
þegar við fögnuðum 20 ára afmæli
okkar endurreista sjálfstæðis.
Óhróðri um eistnesku þjóðina svarað
Eftir Ask Alas »En það er ósæmilegt
... að saka heilar
þjóðir þess vegna um
þjónkun við nazisma eða
kommúnisma, einkum
og sér í lagi þjóðir, sem
hafa mátt þola þungar
búsifjar af völdum þess-
ara afla.
Askur Alas
Höfundur er blaðamaður við Eesti
Ekspress í Tallinn, höfuðborg Eist-
lands. Hann er sonur Arvo Alas, sem
var fyrsti sendiherra Eista á Íslandi.
Þeir feðgar hafa báðir þýtt ýmis önd-
vegisverk íslenskra bókmennta á eist-
nesku.
Bréf til blaðsins