Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1984, Blaðsíða 65

Af lýsingarorðsviðurlögum 63
ins út úr liðnum ef aðalorð hans er persónufornafn eða sérnafn. Það
er reyndar ekkert einsdæmi að setningar séu vondar ef grundvallar-
orðaröð þeirra kemur óbreytt fram í yfirborðsgerð (sjá t. d. Höskuldur
Þráinsson 1979:99-108); en slíkum greiningum verður þó að taka með
varúð og styðja sterkari rökum en ella. En eru slík rök fyrir hendi
hér?
Við skulum nú athuga að fornöfn og sérnöfn í hlutverki höfuðorðs
nafnliðar haga sér á ýmsan hátt öðruvísi en venjuleg nafnorð. Þau
geta t. d. varla tekið með^sér einkunnir, og bæta tæpast við sig greini.
Það þyrfti því ekkert að koma á óvart þótt þau höguðu sér öðruvísi
en nafnorð í sambandi við viðurlög. Þá yrði að gera ráð fyrir einhvers
konar „yfirborðssíu“ (surface filter) sem banni að viðurlög komi fram
í nafnlið sem hefur fornafn eða sérnafn að höfuðorði. Slíkar yfirborðs-
síur leika talsvert hlutverk í seinni tíma fræðum Chomskys (sjá einkum
Chomsky & Lasnik 1977). Einkenni þeirra er einmitt það, að þær
útiloka að setningar, sem leyfa verður liðgerðarreglunum að leiða út,
komi fram á yfirborði.
Til að þessi lausn verði fýsileg, þarf í fyrsta lagi að finna eitthvað
sem fornöfn og sérnöfn eigi sameiginlegt andstætt venjulegum nafn-
orðum; og í öðru lagi færa einhver rök að því að það sé þetta atriði
sem ræður úrslitum um hvort hægt er að nota viðurlag eða ekki.
Fyrra atriðið er ekki vandamál. Það er sameiginlegt með persónu-
fornöfnum og sérnöfnum að þau eru í eðli sínu ákveðin. En hvað
varðar það síðarnefnda skulum við líta á (27)-(28):
(27) a (*)Fokvondur forsætisráðherra skammaði Albert
b Forsætisráðherra skammaði Albert fokvondur
c Fokvondur skammaði forsætisráðherra Albert
(28) a (*)Áhyggjufull mamma kallaði á mig
b Mamma kallaði áhyggjufull á mig
c Áhyggjufull kallaði mamma á mig
a-setningarnar eru að vísu hugsanlegar, en þá aðeins í óvenjulegri
merkingu; (27)a yrði þá að merkja ‘einhver forsætisráðherra’ (ekki
endilega sá sem nú situr á Islandi, eins og eðlilegast er) og (28)a yrði
að merkja ‘einhver mamma’, þ. e. ekki ‘mamma mín’. Ef setningarnar
eru túlkaðar á þann hátt sem eðlilegastur er, þ. e. að í þeim sé vísað
til ákveðinna einstaklinga, gengur ekki að hafa lýsingarorðið á undan.