Vera - 01.10.1983, Blaðsíða 33

Þær gátu valið sér maka og skilið við
hann, ef hann reyndist þeim ekki góður í
öllum samskiptum. Þetta kemur m.a. fram
í því að föður Guðrúnar þykir óheillavæn-
legt að gefa hana manni, sem hún elskar
ekki. Þórunn setur sig í spor Guðrúnar i
lok sögunnar, þar sem hún horfir yfir far-
inn veg og reynir að skilja og meta líf henn-
ar með tilliti til þeirra rauna sem hún hefur
orðið fyrir. Ég vil því geta mér þess til, að
það þurfi dágóða lífsreynslu og innsæi
sem áhorfandi til þess að geta fylgt ætlun
og stefnu Þórunnar með leikritinu. Ég
held að það sé nokkuð hæpið að tiltölu-
lega óþjálfaður leikhúsgestur geti á einni
sýningu náð því að innbyrða þann boð-
skap, sem liggur að baki, jafnvel þótt
margt sé gefið til kynna sérstaklega með
sjálfum leiknum. Vera má að þarna ráði
úrslitum lífsreynsla hvers og eins, svo og
þekking á sögunni. Að mínu viti og tilfinn-
ingum er leikrit Þórunnar fyrst og fremst
nokkurs konar varnarræða fyrir hjóna-
bandið og gildi þess. Guðrún lærir að
elska Bolla á meðan hún er gift honum og
gerir sér ef til vill ekki grein fyrir því fyrr
en eftir dauða hans, en hún getur ekki
hætt að elska Kjartan þrátt fyrir það.
Manneskjan getur elskað marga í einu, en
kýs samt þegar öllu er á botninn hvolft að
lifa í hjónabandi við einn maka, jafnvel
þótt ógnir og sundurlyndi steðji að því oft
á tíðum. Þegar Guðrún horfir yfir líf sitt
hefur hún elskað þann mann mest, sem
virti vilja hennar og sjálfstæði — það
gerði Kjartan aldrei, en í leikritinu er allt
„hetjur" konur vilja elska og búa með. Á
þennan hátt tengist leikritið, heimsspeki
þess og ástarsýn, þeirri kynjaumræðu sem
fram fer í dag, ekki síst þeirri umræðu er
lýtur að ást kynjanna á hvoru öðru, mögu-
leikum ástarinnar jafnt innan hjónabands
sem utan. Þórunn hefur afar athyglisvert
efni í höndunum, frábæran efnivið og hún
tekur stórar áhættur, þegar hún ætlar sér
að samræma innihald sjálfrar sögunnar og
eigin túlkun í verki sem ætlað er fyrir svið.
Hingað til hefur engum tekist að skapa
verk upp úr fornsögu, sem notið hefur vin-
sælda á borð við sígild verk höfunda eins
og t.d. Jóhanns Sigurjónssonar, jafnvel
þótt allt bendi til þess að slíkt sé hægt, þeg-
ar Laxdæla er annars vegar. Vandi þess
höfundar sem tekur þekkt og lifandi bók-
menntaverk úr huga fólks til þess að búa
því sviðsumgerð er margþættur og flók-
inn. Margs er að gæta og ótal gildrur verða
á vegi hans, en aðferðirnar eru einnig
margar. Höfundur getur annaðhvort not-'
að söguna sem kveikju að glænýju verki,
sem í sjálfu sér er óháð sögunni, þótt það
sé skylt, en hann getur einnig verið afskap-
lega trúr og tryggur sjálfri sögunni. Þór-
unn hefur valið síðari kostinn og leikrit
hennar spannar yfir nær allan seinni helm-
ing Laxdælu, hefst á frásögn Guðrúnar á
4 draumum hennar, sem eru táknrænir
fyrir þau 4 hjónabönd, sem hún á eftir að
Bolti og Þuríður, systir Kjartans (Haratd
G. Haraldsson og Soffía Jakobsdóttir)
rata í og lýkur á fleigum orðum hennar
„Þeim var ég verst er ég unni mest“. Þann-
ig hefur Þorunn afmarkað efnivið sinn við
ævi, ástir og hjónabönd Guðrúnar Ósvíf-
ursdóttur og fer sáralítið út fyrir þann
ramma, nema í þeim atriðum, sem hún
hefur gersamlega samið sjálf óháð sög-
unni. Hér er þó ekki um neina umtalsverða
nýsköpun að ræða. Hér er miklu fremur
um að ræða nýlesningu, sem er ekki fjarri
þeim rannsóknum sem nú fara víða fram
bæði í kvennasögu og kvennabókmennt-
um. í þeim rannsóknum er leitast við að
lesa fræðin út frá sérstökum sjónarhóli
kvenna og þá aðallega með hlutskipti
þeirra og sérstaka lífsreynslu í huga. Þetta
kemur skýrt fram í mótun hlutverks Guð-
rúnar, en einnig í hlutverkum hinna
kvennanna í leikritinu. Þórunn sýnir okk-
ur ávallt stöðu þeirra og hlutskipti, hvort
heldur er um sjálfstæðar og skapmiklar
konur eins og Guðrúnu og Ingibjörgu
konungasystur að ræða, eða vælugjarnar
læpur eins og Hrefnu konu Kjartans, og ó-
hamingjusama kvenveru eins og Bróka-
Auði, sem aðeins er tengd manni sínum
með eignum.
Þórunn leggur einnig áherslu á að sýna
okkur hvernig staða kvenna var á þeim
tíma sem leikritið gerist á, en þær hafa
a.ö.l. haft meira frelsi og sterkari sjálfsvit-
und en við höfum hingað til haldið. Jafn-
vel þótt feður þeira gætu ráðið giftingu
þeirra, höfðu þær visst frelsi í ástamálum.
33