Vera - 01.08.1993, Blaðsíða 22

SYSTRAÞEL
FÖTLUNARINNAR
þessum þrem sviðum; fjölskyldu,
þjónustu og vlnáttu, er mjög líkt.
Ég greindi þetta umönnunarhlut-
verk í þrennt: Umönnun, sem
vísar til vinnunnar; umhyggju,
sem vísar til tilfinninga svo sem
ástar og væntumþykju og fram-
lengingu á umönnunarhlutverk-
inu, sem felst í þvi að sumar
kvennanna hafa framlengt um-
önnunarhlutverkið út fyrir þann
einstakling eða hóp sem þær
tengjast beint og eru komnar í
mannréttindabaráttu íyrir bætt-
um hag allra fatlaðra.
Ef við snúum okkur fyrst að
mæðrunum þá komu þessar
þijár hliðar umönnunarhlut-
verksins skýrt fram í þeirra lífi.
Allar töluðu um þá umönnun,
þ.e. vinnu, sem felst í þvi að ann-
ast fatlað barn. Vinna þessara
mæðra er að mörgu leyti svipuð
vinnu annarra mæðra, en fötfuð
börn þurfa að auki oft umönnun
sem krefst sérþekkingar og færni,
sem venjulega er tengd við sér-
hæfð störf á vinnumarkaði frekar
en uppeldisstörf mæðra innan
heimilisins. Þarna eru umönn-
unarstörf mæðra fatlaðra barna
og kvenna sem vinna innan hins
sérhæfða þjónustukerfis afar
svipuð. Mæðurnar töluðu líka
um umhyggjuna og ástina til
barnsins og áttu oft erfitt með að
greina tilfinningarnar frá vinn-
unni. Þessi tilfinningalegi þáttur
umönnunarhlutverksins var mest
gefandi fyrir mæðurnar og þeim
fannst oft að umönnunarvinnan
væri birtingarform tilfinninganna.
Það að mæðumar héldu ekki
vinnunni og tilfinningunum að-
greindu gat skapað mikinn þrýst-
ing á þær að sinna umönnunar-
störfunum. Þetta gat til dæmis
skapað mikla sektarkennd hjá
þeim mæðmm sem fengu aðra til
að sinna hluta af umönnun
bamsins, því þeim fannst þá
stundum að ef þær ekki sinntu
allri umönnuninni (vinnunni) þá
væri það merki um að þær bæm
ekki umhyggju (ást) til barnsins.
Aðrir gátu líka ásakað mæðurnar
um að eiska barnið ekki nóg.
Sumar mæðurnar höfðu fram-
lengt umönnunarhlutverk sitt og
stóðu í mannréttindabaráttu fyr-
ir fatlaða almennt. Þessar mæður
beindu umönnun sinni ekki bara
að eigin börnum heldur fötluðum
sem heild og hvernig þeim farn-
ast í samfélaginu. Þessar mæður
vom oft á kafi í félagsstörfum
innan hreyfinga fatlaðra, börðust
fyrir breytingum á þjónustu fyrir
fatlaða og vildu hafa áhrif á sam-
félagið. Sú reynsla að eiga fatlað
22
Rannveig Traustadóttir
Oft er það svo, ab því betur
sem umönnunarstörf eru
unnin þeim mun ósýnilegri
veröa pau. Því flinkari sem
konur verba vib þau,
þeim mun ótakalausar ganga
þau fyrir sig og veröa þar
meö osýnileg.
barn veitti sumum mæðmm þannig styrk og
kraft tll að takast á við verkefni sem þær hafði
aldrei dreymt um að þær væm færar um að
takast á hendur. Mörgum fannst þessi reynsla
hafa gefið sér aukinn tilgang með lífinu og nýja
sýn á það. Þær fengu stærra og víðtækara hlut-
verk í lifinu og hafa haft mikii áhrif á þá þjón-
ustu sem fötluðum er veitt í Bandaríkjunum.”
Umönnunarhlutverk
starfskvenna
„Ég fann þessa þijá þætti umönnunarhlutverks-
ins; umönnun, umhyggju og framlengt umönn-
unahlutverk, líka hjá þeim konum sem vinna
með fötluðum eða em vinir þeirra. En þetta var
túlkað dálítið öðmvísi en hjá mæðmnum. Á
meðan það var sterk tilhneiging til að túlka um-
önnunarhlutverk mæðranna sem móðurást og
gera lítið úr vinnunni, var sterk tilhneiging til að
túlka umönnunarhlutverk starfskvennanna
sem vinnu og gera lítið úr ástinni og umhyggj-
unni. En konur sem starfa með fötluðum tengj-
ast þeim oft nánum tiifinningaböndum og marg-
ar öðlast þessa sérstöku athygli og skilning á
þörfum annarra sem slík tengsl leiða af sér og
einkennir umönnun mæðra. Starf með fötluðum
er tilfinningahlaðin vinna og konur veita oft
öðruvísi þjónustu þeim sem þær
tengjast slíkum tilfinningabönd-
um. Starfskonurnar í minni
rannsókn höfðu allar einhveija
reynslu af fötluðum áður en þær
fóru að vinna með þeim. Margar
þeirra komu til starfsins með
þetta víða mannréttindasjónar-
horn sem einkennir hið fram-
lengda umönnunarhlutverk. Þær
höfðu kynnst þvi hvað fatlaðir
búa við skarðan hlut og mikið
óréttlæti og völdu sér starf með
fötluðum til að breyta þvi. Þær
voru, eins og mæðurnar, að beij-
ast fyrir betra samfélagi.”
Birtingarform
kvenlegra eiginleika
Umönnun er oft álitin birtingar-
form kvenlegra eiginleika. Það er
talið konum eðlislægt að vera
flinkar við að láta fólki líða vel og
þær fá ekki endilega faglega við-
urkenningu fyrir það. Margar
kvennanna í rannsókn Rannveig-
ar litu á hæfni sína til umönnun-
ar sem hluta af kveneðlinu eða
sem náðargjöf- eitthvað sem þær
höfðu tekið í arf frá móður sinni.
„Það er vandamál fyrir konur
hvað hið kvenlega er nátengt um-
önnun í huga fólks. Það er sagt
um konur sem ekki eru í umönn-
unarhlutverki að þær vanti eitt-
hvað kvenlegt og karlmenn í
þessu hlutverki liggja undir grun
um að ekki sé allt með felldu með
karlmennsku þeirra. Umönnun-
arstörf verða svo ósýnileg í sam-
félaginu. Þessi vinna felst meðal
annars í því að láta öðrum líða vel
og fólk á oft erfitt með að sjá vinn-
una sem að baki liggur. Konur
eru alltaf að skipuleggja hvernig
þær ætla að láta allt ganga upp;
hvað þær ætla að hafa í matinn,
hvernig á að láta kvöldmat og
háttatíma ganga átakalaust fyrir
sig og þar fram eftir götunum og
þessi hljóðláta skipulagning er
alveg ósýnileg. Oft er það svo, að
þvi betur sem umönnunarstörf
eru unnin þeim mun ósýnilegri
verða þau. Þvi flinkari sem konur
verða við þau, þeim mun átaka-
lausar gsmga þau fyrir sig og
verða þar með ósýnileg. Tökum
sem dæmi túlkun fyrir fatlaða,
sem eiga erfitt með að tjá sig.
Stirð og klaufaleg túlkun er
óþægileg fyrir alla aðila, en ef
túlkurinn verður eins og hluti af
flæðinu tekur enginn eftir að það
er túlkur með í samtalinu og
vinnan verður ósýnileg. Þessi
ósýnileiki í umönnunarstörfum
veldur því oft að það er eins og
konur séu ekkert að vinna.”