Vera - 01.08.1993, Blaðsíða 28

SYSTRAÞEL
FÖTLUNARINNAR
bland af heimili og stofnun, en
þannig hús væri sjálfsagt ekki
byggt nú þegar stefnt er að sem
mestri blöndun fatlaðra og ófatl-
aðra. Ólöf segir að auðvitað eigi
samfélagið að vera fötluðum eins
opið og mögulegt er, en þeim
verði líka að bjóðast kostir.
„Þegar eitthvað nýtt kemur fram
þarf ekki að útiloka það gamla.
Allir sem mögulega geta eiga að
búa sjálfstætt, en mér finnst ekki
allt fengið með því að til dæmis
mjög hreyfihamlað fólk búi eitt
vegna þess að einstæðingsskap-
urinn getur orðið svo mikill.
Sumir vilja verndað umhverfi og
eiga rétt á því. En hins vegar
venst fólk fljótt vernduðu
stofnanaumhverfi og hætta er á
að það missi kjarkinn og þori
ekki að takast á við hluti sem það
gæti vel ráðið við.”
Að bjarga sér sjálf
Það var á sjötta áratugnum að
fyrst var farið að tala um nauð-
sjm þess að fatlaðir stofnuðu
samtök. Ffyrstu fimm Sjálfsbjarg-
arfélögin voru stofnuð árið 1958.
Ólöf var stofnfélagi í Reykjavíkur-
félaginu og var kosin í fyrstu
framkvæmdastjórn Landssam-
bandsins árið eftir. Sjálfsbjargar-
félögin eru nú orðin 16 og ðlöf
segir að starf þeirra hafi skilað
geysilegum árangri - bæði aukn-
um réttindum fatlaðra og breytt-
um viðhorfum almennings í
þeirra garð.
„Sjálfsbjörg hlaut strax mjög
góðar undirtektir. Það var ótrú-
legt hvað þjóðin tók fljótt við sér
og nafnið Sjálfsbjörg greyptist í
þjóðarvitundina, enda er það gott
og fysandi nafn,” segir Ólöf. „Ég
held að ég ýfi engin sár þó að ég
segi frá því að stofnun Sjálfs-
bjargar fór samt svolítið fyrir
bijóstið á sumum sem unnu á
svipuðum vettvangi. Þeir voru
ekki alveg tilbúnir að kyngja því
að fatlaðir stofnuðu félag sjálfir,
en það jafnaði sig fljótt.”
Nám og störf á
f jórðu næð
Ólöf veiktist af mænuveiki tveggja
ára gömul og hefur gengið við
stafi síðan.
„Sem barn bjó ég við eins gott
atlæti og hægt er að hugsa sér. Ég
var svo heppin að foreldrar mínir
höfðu verið mikið í Danmörku og
þangað fóru þau með mig til
lækninga fjórum sinnum með
nokkura ára millibili.”
Ólöf fæddist á Djúpavogi árið
1922, en hefur búið meiri hluta
ævinnar við Grundarstíginn í
húsi foreldra sinna, Ríkarðs Jónssonar mynd-
höggvara og Mariu Ólafsdóttur húsmóður. Hún
stundaði nám við Samvinnuskólann sem þá var
uppi á fjórðu hæð á Sölvhólsgötunni og gekk á
hveijum degi upp alla stigana sem að honum
lágu.
„Það má segja að ég hafi haldið mig við fjórðu
hæðina því í mörg ár vann ég á skrifstofu KRON,
sem líka var uppi á fjórðu hæð í fyftulausu húsi.”
dæmis reisa fjögurra hæða hús
án lyftu og þá var mikið byggt af
fjögurra hæða blokkum. Nú má
aðeins reisa þriggja hæða hús án
lyftu og þá eru byggðar þriggja
hæða blokkir til að komast hjá
lyftunum. Þannig eru ótal bygg-
ingar lokaðar hreyfihömluðu
fólki.”
Samfélag fyrir alla
Aðgengi fatlaðra er aðaláhugamál Ólafar enda er
það grundvallaratriði að allir eigi aðgang að
samfélaginu. Orðin aðgengi og ferlimál eru að
skjóta rótum í tungunni og Ólöf er höfundur
orðsins ferlimál, sem dregið er af orðasamband-
inu „að vera á ferli.” Að ferlimálum vinnur Ólöf
meðal annars í ferlinefnd félagsmálaráðuneytis-
ins og í samstarfshópi á vegum Arkitektafélags
Islands.
Fatlaðir á íslandi hafa alltaf mætt
miklum skilnincji stjórnvalda,
, þar til núverandi stjorn tók vió.
Éq get ekki neitaó því að ég óttast
framtíbina í sambandi vió stjórn
heilbrigóis- og félagsmála.
„Samstarfshópurinn er að vinna að handbók
um ferlimál, sem á að koma út snemma á næsta
ári og mun líklega heita Samfélag fyrir alla. Bók-
in á að vera leiðbeiningabók fyrir arkitekta,
byggingameistara og almenning. í henni verða á
einum stað öll lög og reglur um aðgengi, en
einnig kaflar um hvað þykir heppilegt og ákjós-
anlegt í þessum efnum, þvi byggingastaðlar
nægja ekki til að tiyggja fötluðum aðgang að
samfélaginu. Það er ekki nóg að nokkrar íbúðir
séu aðgengilegar þvi fólk lifir líka utan þeirra.
Það er ekkert mál að byggja þannig að fatlaðir
hafi aðgengi ef tekið er tillit til þarfa þeirra frá
upphafi. Við hugsum okkur þetta líkt og bruna-
varnir. Þær eru hafðar í huga frá upphafi við
hönnun húsa og þannig ætti líka að vera með
aðgengið. Og það er ekki eingöngu fyrir fatlaða
sem aðgengið skiptir máli, það er til dæmis sam-
bærilegt að ferðast um á hjólastól og með barna-
vagn.”
Ólöf starfar einnig í nefnd á vegum Norrænu
ráðherranefndarinnar, sem á að sjá til þess að
norrænir byggingastaðlar festist í sessi innan
EB. Norrænir staðlar eru þeir bestu í Evrópu og
íslenskir staðlar eru að miklu leyti sambærilegir
við staðla annarra Norðurlanda.
,Að mörgu leyti finnst mér aðgengið síst verra
hér en á hinum Norðurlöndum þó að sumir
kunningjar mínir á Norðurlöndum kalli ísland
„et u-land for handikappede.” Það er erfitt að
ferðast um Reykjavík og fleiri staði á íslandi og
umhverfið er erfiðara utanhúss en innan. En þó
að byggingastaðlar séu góðir verður alltaf að
vera á verði vegna þess að það er stöðugt reynt
að fara fram hjá þeim. Hér áður fyrr mátti til
Margt hefur áunnist
Það var margt sem þurfti að huga
að þegar fatlaðir tóku fyrst hönd-
um saman fyrir 35 árum. Þeir
þurftu að beijast fyrir auknum
réttindum á öllum sviðum.
Helstu málaflokkarnir voru hús-
næðis-, atvinnu- og menntamál,
aðgengi og bílamál. Fatlaðir eru
ennþá að vinna að úrbótum í
þessum málum, en það jfyðir
ekki að ekkert hafl áunnist. Fötl-
uðum hefur orðið vel ágengt í
réttindabaráttu sinni og með
auknum réttindum breytist líka
hugarfar almennings.
„Maður verður ekki var við það
lengur að fólk horfi á eftir fötluð-
um á götum úti. Ég vlldi ekki
snúa klukkunni aftur tll ársins
1958. Ég hef oft montað mig af
því á norrænum fundum að við
íslendingar höfum verið lengst
komnir af Norðurlandaþjóðunum
í úthlutun hjálpartækja- og bíla.
Tilkoma bíla fyrir fatlaða var bylt-
ing. Það var svo mikið álag að
komast ekki á milli staða, en bíl-
arnir hafa rofið einangrun fatl-
aðra og gert þeim kleift að vera
með í svo mörgu, til dæmis að
mennta sig.”
Sjálfsagt heíði ekkert áunnist i
málefnum fatlaðra ef þeir hefðu
ekki stofnað með sér samtök.
Hlutverk slíkra félaga er að
kynna almenningi og stjórnvöld-
um nýjar hugmyndir og fylgja
framkvæmd þeirra eftir. Ólöf seg-
ir:
„Fatlaðir á íslandi hafa alltaf
mætt miklum skilningi stjórn-
valda, þar til núverandi stjórn
tók við. Ég get ekki neitað því að
ég óttast framtíðina í sambandi
við stjórn heilbrigðis- og félags-
mála. Og þegar þrengir að á
vinnumarkaði verður maður þó
nokkuð var við þau viðhorf að
fatlaðir séu að taka vinnu af öðr-
um, vegna þess að fólk heldur
auðvitað að allir fatlaðir fái allar
hugsanlegar bætur. Þetta eru
hættuleg sjónarmið. Atvinna á að
vera réttur allra.”
Menntun mikilvæg
Ólöf segist ekki hafa fundið fyrir
því persónulega að það sé tvöföld
fötlun að vera kona og hreyfl-
28