Ritmennt - 01.01.1999, Blaðsíða 95

RITMENNT
BEETHOVEN í TJARNARGÖTUNNI
færa milclar fórnir í þágu tónsmíðavinnunn-
ar. Það hlýtur þó að teljast kaldhæðnislegt
að þessi orð sem Jón flutti í Ríkisútvarpið
ári eftir að nasistar lcomust til valda skyldu
innan örfárra ára fá aðra og raunverulegri
merkingu en hann hefur eflaust grunað. Síð-
ustu árin sem Jón bjó í Þýsltalandi var hann
svo að segja í algerri einangrun á lieimili
sínu í Relibruclte og vann balti brotnu að
tónsmíðum þótt löngu væri liætt að flytja
verlc lians í Þýsltalandi nasismans.
I þeirri andstöðu listamanns og umhverf-
is sem birtist í ævi Beethovens fann Jón því
samhljóm í eigin lífi og starfi. Það liefur ver-
ið ýrnsum undrunarefni hvernig Jón liafði
þrek til að semja livert stórvirkið á fætur
öðru án þess að fá tækifæri til að lieyra
stærstu verlt sín flutt (og það á meðan önn-
ur verk lians fengu liáðulega útreið jafnt hjá
áheyrendum sem gagnrýnendum). í þessu
efni sem öðrum var það kannski fyrst og
fremst fordæmi Beetliovens sem gaf Jóni
kjark til að lialda áfram tónsmíðunum, jafn-
vel þegar mótbyrinn var sem mestur. í for-
mála sínum að Heiligenstadt-bréfinu sltrif-
aði Jón meðal annars að Beetlroven eigi
eftir að stækka í augum heimsins, því að sum
seinustu verkin hafa menn enn ekki lært að
meta að fullu. Það leið heill mannsaldur eftir
dauða Beethovens þar til menn tóku að skilja
þau [...] Löngu eftir lát Beethovens kom það enn
fyrir, að meðlimir mætra hljómsveita hlógu að
verkum hans, er átti að taka þau til meðferðar,
og jafnvel þó að ekki væri um seinni verkin að
ræða.19
Lexían sem Jón dró af þessum hrakförum
Beetliovens var fyrst og fremst sú að ekki
væri öllum meistaraverlcum vel teldð í byrj-
un, og kannski mætti einmitt telja það til
Fyrsta blaðsíða að kadensu Jóns fyrir fyrsta þátt pfanó-
konserts nr. 3 eftir Beethoven (1920).
marks um að tónsmíð væri einhvers virði ef
menn ekki skildu verkið að fullu fyrr en
áratugum síðar. Jón dáðist að þeirri vissu
Beethovens að verlcum hans yrði betur tek-
ið eftir að hann væri fallinn frá. í „Formála
að erfðaslcrá Beetliovens" sem Jón slcrifaði
árið 1947 sagði lrann m.a. þessa sögu af tón-
slcáldinu:
Þegar hann [Beethoven] lá hanaleguna var hon-
um sagt að fóllc gæti eklci fellt sig við seinustu
verk hans, en hann hrinti öllurn slílcum hugleið-
ingum frá sér hálfri setningunni: „ - mun ein-
hverntíma líka þetta."20
19 „Erfðaskrá Beethovens", hls. 265.
20 Handrit í Lbs. (gjöf Þorbjargar Leifs; flutt sem
útvarpserindi 9. febrúar 1947, Segulbandasafn
91