Ritmennt - 01.01.1999, Blaðsíða 93

RITMENNT
15EETHOVEN í TJARNARGÖTUNNI
þras um stjórnmál og hagsmuni" hafi vikið
á forsíðum dagblaðanna um stundarsakir.
Hann heldur áfram og segir:
Jafnvel bresku stórblöðin létu svo um mælt, að
Beethoven væri sá maðurinn, sem mundi hafa
auðgað heiminn mest. Ef leita skal slíkra áhrifa
mikilmennis, þá verður að fara nær 2000 ár aftur
í tímann, því að eftir Krist mun varla nokkurt
mikilmenni hafa náð slíkum tökum á heiminum
eins og Beethoven.11
Jóni virðist hafa verið fyllsta alvara með
þessum orðum sínum, og í þýskri dagblaðs-
grein sem birtist í mars þetta sama ár lcem-
ur í fyrsta sinn glögglega í ljós að Jón leit
elelci aðeins á Beetlroven sem fyrirmynd,
heldur leit hann á sjálfan sig og verk sín
sem nokkurs konar framhald á ævistarfi
Beethovens. I greininni sem ber yfirskrift-
ina „Der nordische Beethoven" reynir Jón
að rölcstyðja þá slcoðun sína að í verlcum
Beethovens hafi sannur norrænn andi birst í
tónlistinni í fyrsta sinn.12 Noklcrum árum
síðar lcomst Jón svo að orði hvað þetta varð-
aði:
Fyrir daga Beethovens var tónlistin aðallega und-
ir suðrænum áhrifum og oft voru tónverkin frek-
ar nolckurslconar form-leilcur, jafnvel stundum
að eins yfirborðsleg slcemtun. Það er eins og
Beethoven opni fyrstur allan heim mannlegrar
sálar fyrir tónlistinni. Bæði þetta og annað í list
hans má telja norrænt fyrirbrigði. Um leið koma
einnig hin þjóðlegu einkenni slcýrar fram í list
Beethovens, þegar á líður æfina, greinilega nor-
rænn fallandi, jafnvel stundum í lílcingu við ís-
lenzlcu rímnalögin, svo og önnur norræn tóna-
lcend, sem of langt yrði að útslcýra hér [...].13
I bólc sinni um listræna lcöllun Islands telcur
Jón m.a. dæmi úr Eroicu-sinfóníunni til að
sýna fram á tengsl Beethovens við „norræna
tónalcend" og nefnir sérstalclega noklcra
talcta þar sem þrískipt hljóðfallið er líkt og
„slegið í sundur með þungurn höggum
lrinnar norrænu lietju".14
Með uppgötvun sinni á „norrænum" ein-
lcennum Beethovens hafði Jón lolcs fundið
tónsmíðastarfi sínu verðugan tilgang: að
þróa enn frekar hið norræna tónlistareðli
eins og það birtist honum í verkum Beet-
hovens. Árið 1930 laulc Jón við hljómsveit-
artilbrigði við stef úr strengjatríói Beet-
hovens op. 8, eftir að hafa unnið að verkinu
af og til í 10 ár. Jón lcallaði verlcið Variazioni
Pastorali og gaf því sama ópusnúmer og um-
rætt strengjatríó Beethovens, opus 8. Ópus-
númerið var langt frá því að vera valið af
handahófi, enda hafði Jón þá þegar lolcið við
verlc sín fram að op. 14a (sönglög við texta
Jólianns Jónssonar, samin á árunum
1929-30), en geymdi áttunda ópusnúmerið
fyrir Beethoven-tilbrigðin. Með þessu virð-
11 „Erfðaskrá Becthovens", í Eimreiðinni 33 (1927),
264-67. Þýskur texti bréfsins er m.a. prentaður í
nýlegri heildarútgáfu á bréfum Beethovens (Sieg-
hard Brandenburg, ritstj.: Ludwig van Beethoven -
Briefwechsel, Gesamtausgabe, [Múnchen: G.
Henle, 1996), hefti 1 (1783-1807), bls. 121-23).
12 „Der nordische Beethoven", Rheinisch-West-
fálische Zeitung, 13. mars 1927. Greinin birtist
einnig f Deutsche Militár-Musiker-Zeitung, 7. sept-
ember 1929.
13 Utvarpskynning á tónlist Beethovens, útvarpað 29.
júlí 1934. (Handritadeild Landsbókasafns, gjöf Þor-
bjargar Leifs.)
14 Islands kiinstlerische Anregung, bls. 58: „In der
Durchfuhrung des ersten Satzes wird aber das
Gleichmass des Taktes wie mit einem wuchtigen
Aufbáuincn des nordwestlichcn Kampfers zer-
schlagen: es fallen abwechselnd schwere Akzente
des zwei- und drei-teiligen Taktes, ganz áhnlich
wie in den durch nordischen Stabreim geformten
islándischen Reimweisen". Hér á Jón greinilega við
kaflann sem fyrst heyrist í töktum 123-131 í fram-
sögu fyrsta þáttar.
89