Ritmennt - 01.01.1999, Blaðsíða 100

ÁRNI HEIMIR INGÓLFSSON
RITMENNT
skoða örlítið nánar. Beethoven er á lífi og er
á íslandi í einhvers konar opinberri heim-
sókn, býr í Ráðherrabústaðnum við Tjarnar-
götu, og ætlar að dveljast á Islandi í tuttugu
ár við tónsmíðar. Jón var alla tíð þeirrar
skoðunar að til þess að hann gæti fullnýtt
lcrafta sína til tónsmíða yrði að búa svo um
hnútana að hann gæti sinnt list sinni ein-
göngu, ótruflaður af dægurþrasi og amstri
hversdagsins. Á árunurn sem Jón gegndi
embætti tónlistarstjóra Ríldsútvarpsins
eyddi hann megninu af tíma sínum við tón-
smíðar í Viðey og fannst eldd nema sjálfsagt
að skapandi listamaður í slíkri stöðu fengi
tældfæri til að vinna að list sinni.27 Áriö
1953 - þ.e.a.s. fimm árum áður en hann
dreymdi drauminn um Beetlioven - sótti
Jón um stöðu þjóðgarðsvarðar á Þingvöll-
um. í umsókninni tók Jón sérstaldega fram
að fengi hann embættið myndi það gera
honum kleift að semja tónlist af meiri krafti
en ella.28 Það urðu Jóni sár vonbrigði að fá
ekki starfið, og hann samdi m.a. verldð Vílc-
ingasvar op. 54 sem mótmæli við veitingu
embættisins. Ef hinn opinberi dvalarstaður
Beethovens í draumnum er til marks um að
íslenska ríl<ið hafi tekið að sér að styrkja
Ludwig van Beethoven til tónsmíða í 20 ár
er varla hægt að ímynda sér annað en að Jón
hefði feginn staðið í sömu sporum. En það
er el<ki síður Beethoven sjálfur sem minnir
á Jón Leifs í draumnum, og kannski meira
en búast mætti við. Hann er „á besta aldri",
kannski á svipuðum aldri og Jón sjálfur, og
virðist gera ráð fyrir því að eiga a.m.k. tutt-
ugu ára starfsævi fyrir höndum. Sjálfsagt
hefur því verið noklcuð eins farið með Jón,
enda ekkert einsdæmi að tónskáld semji
langt fram á áttræðisaldur og jafnvel lengur.
Þannig vonaðist Jón til að honum entist ald-
ur til að ljúka við öll mildlvægustu verk sín,
og þá sérstaklega Eddu-óratóríurnar, en ótt-
aðist engu að síður að deyja frá óloknu verki
eins og hljómsveitarverkin Fine I op. 55 og
Fine II op. 56 bera með sér.29
Það sem vekur þó kannski mesta furðu er
að ekki aðeins Jón, heldur fjöldi fólks, kem-
ur í Ráðherrabústaðinn til þess að tala við
Beethoven. Þegar það er haft í huga að Beet-
hoven var meira eða minna heyrnarlaus síð-
ustu tuttugu ár ævi sinnar kemur þessi
skyndilegi bati hans óneitanlega nokkuð á
óvart. Það er hins vegar athyglisvert að í
skrifum Jóns um Beethoven dvelur hann
sjaldnast lengi við heyrnarleysi tónskálds-
ins og veltir lítið fyrir sér þeim sálrænu og
félagslegu flækjum sem menn hafa gjarnan
rakið beint til dvínandi heyrnar tónskálds-
27 Sjá m.a. bréf Jónasar Þorbergssonar útvarpsstjóra til
Jóns (Reykjavík, 17. ágúst 1935): „Síðan þér hurfuð
aftur heim í júnímánuði, hafið þér ekki tekið upp
reglubundið starf hér við stofnunina, heldur hafið
þér þvert á móti flutt burtu úr bænum og hafið oft-
ar en einu sinni í bréfum tekið það fram, að þér haf-
ið gert það, til þess að fá algert næði við tónsmíð-
ar" (Handritadeild Landsbókasafns). Viðhorf Jóns
að slík fjarvera hafi verið fullkomlega eðlileg og
nauðsynleg liststörfum hans kemur m.a. fram í út-
varpsviðtali við Jónas Jónasson frá árinu 1964 (í
vikulokin, 14. nóvember 1964, Segulbandasafn
Ríkisútvarpsins, DB-814).
28 „Mörg umfangsmikil tónverk, sem ég hefi £ undir-
búningi, mundu ekki skapast af minni hendi, nema
mér öðlist færi á einhverjum slíkum þögulum
griðastað sem Þingvöllum, en helgi staðarins, nátt-
úra hans og saga, mundu vera mér ómetanleg upp-
örfun og innblástur við starf þetta" (úr bréfi Jóns til
Þingvallanefndar, Reykjavik, 13. maí 1953).
29 Jón samdi Fine I og II í nóvember árið 1963, og gaf
fyrirmæli um að þau mætti flytja £ lok tónverks
sem Jón kynni að deyja frá óloknu, „jafnvel í miðj-
um takti". Síðasta Eddu-óratórían (Ragnarökr, op.
65) var ófullgerð þegar tónskáldið lést árið 1968.
96