Vera - 01.04.2004, Blaðsíða 18

/ UNGT FÓLK OG JAFNRÉTTI
<£* Berglind Rós Magnúsdóttir
Hugleiðingar
um kvenleika og húmor

»Um daginn sagði dóttir mín mér í óspurðum fréttum að konur
væru ekki fyndnar, bara karlar. Sem uppeldisfræðingur þótti mér
vert að velta fyrir mér út frá hverju þessar hugmyndir mótast.
Hugmyndir af þessum toga mótast ekki síst af því hvað við höfum
fyrir augunum. Þeir sjónvarpsþættir sem byggjast á húmor og
trúðslátum eru yfirleitt búnir til og leiknir af körlum. I einstaka
þáttum eru einhverjar konur en þær eru þá í miklum minnihluta
og meginefni grínsins er að gera grín að konum og kvenleika.
*
( því sambandi er hægt að nefna Eddu Björgvinsdóttur,
Helgu Brögu Jónsdóttur, Guðlaugu Elísabetu Ólafsdóttur
og Björk Jakobsdóttur. Helstu íslensku grínþættirnir sem
nú eru á dagskrá eru Spaugstofan, 70 mínútur og Svina-
súpan og ekki eru margar konur sem leika í þessum þátt-
um. Eina undantekningin er breski grínþátturinn Smack
the pony sem er saminn og leikinn af konum. Kona hefur
aldrei unnið keppnina um fyndnasta mann (slands (og
vart tekið þátt) og svona mætti lengi telja. í auglýsingum
eru konur yfirleitt ekki fyndnar heldur fyrst og fremst sexý.
Aldrei myndum við sjá sjampóauglýsingu sem snerist um
tíu löðursveittar konur sem færu öskrandi af íþróttavelli til
að fara að sápa sig í sturtunni. Afskræming á líkama,
hrossahlátur eða öskur passa ekki við kvenleikann. Slík
auglýsing birtist hins vegar fyrir stuttu þegar verið var að
auglýsa karlasjampó. Ef horft er til hinna klassísku ævin-
týra sem höfða eiga til stúlkna kemur það sama í Ijós.
Mjallhvít, Öskubuska eða Svanaprinsessan eru ekki mjög
KARLMENNSKUORÐRÆÐAN SNÝST UM VIRKNI, FRUMKVÆÐI,
LÍKAMLEGAN STYRK, ÆVINTÝRAÞRÁ, TILFINNINGALEGT
HLUTLEYSI, ÖRYGGI, VALD, ÁKVEÐNI, TRAUST Á SJÁLFAN
SIG, EINSTAKLINGSHYGGJU, SAMKEPPNI, ALMENNA ÞEKK-
INGU,RÖKHUGSUN, HLUTLÆGNI OG SKYNSEMI
fyndnar heldur þvert á móti er hógværð þeirra, hjálpar-
leysi og fegurð hafin upp til skýjanna (Berglind Rós Magn-
úsdóttir, 2002). Því er ekki hægt að segja að fyndnar kven-
fyrirmyndir séu víða. (þeirri viðleitni að vera fyndin er fólg-
in virkni, frumkvæði og áhætta (þér gæti mistekist). Þessir
eiginleikar eru ekki þeir þættir sem hin klassíska skilgrein-
ing á kvenleika byggir á.
Kvenleiki og karlmennska
En hvað er átt við með hugtökum eins og kvenleiki (e.
femininity) og karlmennska (e. masculinity)? Kvenleiki og
karlmennska eru orðræður sem eru mótaðar í gegnum fé-
lagslegt, menningarlegt og sögulegt samhengi. Orðræða
er viðurkennd þekking eða sannleikur á hverjum tíma og
mótar hvernig við hugsum um hluti (Guðný Guðbjörns-
dóttir, 2001). Þar sem ráðandi orðræða er talin lýsa þvi
sem er eðlilegt og satt getur máttur hennar orðið það mik-
ill að erfitt getur reynst að hugsa og hegða sér á annan
hátt en reglur hennar boða. Orðræður um kvenleika og
karlmennsku eru einmitt góð dæmi um það. Erfitt er fyrir
dreng að hugsa og hegða sér á annan hátt en karl-
mennskuorðræðan boðar ef hann vill ekki verða fyrir að-
kasti. Orðræðurnar mótast gjarnan út frá þeim hugmynd-
um að kynin hafi ólíka eiginleika sem eiga sér andstæðu í
hinu kyninu.
í póststrúktúralískri sýn er gert ráð fyrir margs konar
karlmennskuorðræðum (Connell, 1995) en sú sem er talin
ráðandi snýst um virkni, frumkvæði, líkamlegan styrk, æv-
18 / 2. tbl. / 2004 / vera