Akranes - 01.01.1959, Qupperneq 38

Magnússon fékk frumrit bréfabókarinnar
að láni hjá sérn Hannesi Halldórssyni i
Ileykholti. Skiiaði hann henni ekki og
varð hún innlyksa í safni hans í Kaup-
mannahöfn og er þar varðveitt.
Eáns og áður var getið, sýnir bréfabók
Gissurar biskups einstaklega vel reglusemi
og natni hans við innfærslur á skjölum og
gjömingum og fleiru. Eflaust má rekja
þessa reglusemi hans og nákvæmni að ein-
hverju leyti til hins klausturslega uppeld-
is hans. En hitt er líka öruggt, að reglu-
semi hans og virðing fyrir geymslu gjöm-
inga og annars, sem til heimilda heyrði,
á líka aðrar rætur. Skal nú þeirra minnzt
að nokkru, þvi þæ.r hafa þýðingu fyrir
sögu Reykhyltinga.
Regar líða tók á 14. öld og jafnvel fyrr
fór að gæta nýrrar stefnu meðal evrópskra
fræðimanna. Þessi stefna varð til fyrir
áhrif manna, sem kynntust menningar-
þjóðum fomaldarinnar og menningararfi
þeirra, bæði rituðum minjum og listræn-
um. Rætur þessa urðu til í krossferðtmum.
En siðar, þegar Tyrkir lögðu smátt og
smátt undir sig Balkanskagann, þá flúðu
til Vesturlanda margir fræðimenn þaðan,
sem fluttu með sér forn rit frá gullaldar-
tima Hellena. Jafnframt höfðu þessir menn
aðrar skoðanir og annað viðhorf til margs,
sem efst var á baugi í þennan mund í hin-
um kaþólska heimi. Þeir stóðu fastari fót-
um í menningu fomaldarinnar, Þegar
stundir liðu ullu þeir gjörbreytingu í
mennta- og menningarþróun Vesturlanda.
Smátt og smátt varð mönnum skiljanlegt,
að margt af því sem hin kaþólska kirkja
hélt að þjóðunum, sem algildum sannind-
um, voru ekki rétt. Og jafnframt, að fyrri
menn voru komnir lengra á mörgxun svið-
um. Þetta veikti trú manna á óskeikulleik
kirkjunnar og jafnframt varð það undirrót
nýrrar stefnu í vísindum og menntum,
fommemitastefnunni.
Ahrif fornmenntastefnunnar bárust
ekki til íslands svo nokkurs yrði vart til
áhrifa fyrr en á i(5. öld. Þó virðist, að
sumir útlendir biskupar, sem hér sátu á
biskupsstóli, væru snortnir af henni. En
áhrifa hennar gætti ekki að neinu verulegu
leyti á menningu landsins. Fyrsti íslenzki
maðurinn, sem komst í snertingu við fom-
menntastefnuna, var Gissur Einarsson.
Haim kynntist henni á námsárum sínum
í Þýzkalandi. En fyrir norðan Mundiafjöll
hafði þessi stefna einmitt fengið sérstakan
blæ, varð þjóðlegri. Sennilegt er, að kynn-
ing hans af þessari nýju stefnu hafi verið
undirrótin að mörgum athöfnum hans hér
á landi, eftir að hann varð biskup. Hug-
sjónir hans í trúarefnum hafa eflaust verið
mótaðar af áhrifum frá hermi. Enda sam-
lagaðist fommenntastefnan á þessum ár-
um mjög hugsjónum siðaskiptamanna.
Það er vafalaust, að Gissur Einarsson
biskup og Oddur Gottskálksson lögmaður
voru báðir í nánum tengslum við fom-
menntastefnuna. Siðaskiptamennimir ís-
leirzku á fimmta tug 16. aldar vom fyigis-
menn þeirrar stefnu, sem mest horfði til
framfara í visindum og framförum í álf-
unni. Þessir menn unnu þrekvirki á ís-
lenzkum vettvangi. En þegar foringi þeirra
féll frá fölnaði hugsjónaeldurinn. Það var
enginn, sem hélt uppi sambandi lengur
við framfarastefnur, er fram sóttu á evr-
ópskum vettvangi.
Það er athyglisvert, að kaþólska kirkjan
hér á landi var að mestu búin að missa
tökin á því, þegar kom fram um 1500, að
mennta prestsefni eiris og áður var. Prests-
menntun var hér á mjög lágu stigi. Prest-
ar siðaskiptaaldarinnar bám þess mjög
glögg merki. Simiir sagnfræðingar hafa
idljað skella þeirri skuld á liinn nýja sið.
En það er ekki nema hálfur sannleikur.
Skuldin er eins mikil hjá kirkjustjóm
38
AKRANES