Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1899, Side 46

ir þeirrakrafta, erenn værn fyrir hendi i náttúrunni;þessi sboð-
un staðfestist við' rannsóknir von Baers, er lutu að þvi að
framför hvers lifandi einstaklings væri breyting úr sam-
kynja ástandi i ósamkynja ástand. Uni miðhik aldarinnar
varð kunn setningin um viðvaran kraftarins í náttúrunni
og fram úr þvi fullmyndaðist hugmynd hans um evolutionina
(framförina); tók hann hana fram í fám orðum í ritgjörð,
er hann gat' út 185'í, og sem hét: »Framförin, lög hennar
og orsakir«; í ritgjörð þessari hélt hann meðal annars fram
sömu kenningu um uppruna hinna iifandi tegunda, er Darwin
hélt fram i hinni nafnkunnu hók sinni um það efni. er
gefin var út ári siðar. Tveim árnm áður (1855) hafði hann
gefið út sálarfræði, þar sem hann hélt fram þeirri skoðun,
að hæfileikar mannlegrar sálar liefðu smúm saman feng-
ið þá lögun, er þeir hafa við það að sálarlifið hefði hjá
einstaklingunum tekið framförum við lífsreynsluna, og að
þær framfarir, er það tók hjá einstaklingnum, hefðu svo
gengið i erfðir.
Arið 1860 gaf hann út boðsliréf upp á mikið rit, er
hann hefði í hyggju að semja (System of Synthetie Philo-
sophy), og gjörði jafnframt nákvæma grein fyrir niður-
skipun þess og efninu i hverjum kafla fyrir sig; fór það
svo að koma. út sania ár; hélt liann svo riti þessu áfram
stöðugt til 1886, en þá varð hann svo yfirkominn af tauga-
veiklun, er hann hafði farið að kenna til rúmum 80 árum
áður og hann hafði bakað sér með ofmikilli árevnslu,
að hann varð að hætta öllum ritstörfum i nokkur ár; seinna
náði hann sér svo aptur, að honnm tókst að ljúka við þetta
mikla rit sitt haustið 1895.
Fyrsta bindið í riti þessu er um undirstöðuatriði heim.
spekinnarog erí tveimurköflum; í fyrri kaflanum leitasthann
við að gjöra grein fyrir þvi, hvað það sé, sem vér erum færir
um að fá að vita og skilja, og hvað árangurslaustsé að ætla
að gjöra sér skiljanlegt; bann vill skilja hið takmarkaða
þekkjanlega, sem er svið vísindanna, frá hinu óendanlega
óþekkjanlega, sem er undirstaða trúarbragðanna og geti
verið efni fyrir trú manna og von. Hann talar nxeð mestu
(38)