Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1938, Page 37

hvatir og tilfinningar mannsins. En lionum er sann-
leikurinn meira alvörumál en svo, að hann geti talið
leyfilegt að víkja aí braut hans fyrir þær sakir. Ég leyfi
mér að tilgreina hér nokkur orð eftir hann í þessu efni:
»Hér er engan veginn átt við, að menn eigi að stjaka
þessum óskum (þ. e. þeim óskum, sem trúarbrögðin
veita fullnægingu) frá sér með fyrirlitningu og van-
meta lífsgildi þeirra. Ég er reiðubúinn að rannsaka,
hverja fullnægingu þær hafa hlotið i listum, trúar-
brögðum og heimsþeki, en mér getur eltki dulizt, hve
óréttmætt og óhappasælt það væri, að leyfa þessum
kröftum innrás á svið þekkingarinnar, þvi að með
þvi yrði opnuð leið inn i heim sálsýkinnar — hvort
sem það er sálsýki einstaklings eða fjöldans — og
með því yrðu þessar tilhneigingar rændar verðmætri
orku, sem snýr að veruleikanum, til þess að leita þar
fullnægingar óskum og þörfum, að svo miklu leyti,
sem það er unnt.
Frá vísindalegu sjónarmiði er hér óhjákvæmilegt
að beita gagnrýni og vísa á bug. Pað tjóar ekki að
segja, að vísindin séu eitt svið af starfsemi manns-
andans, trúarbrögð og heimspeki önnur, að minnsta
kosti jafn réttmæt, og að vísindin hafi þar ekkert til
málanna að leggja: að öfl þess eigi jafnmikla kröfu
á að teljast sönn og hverjum manni sé frjálst að
velja, hvert hann sæki sannfæringu sína og hverju
hann trúi. Slík afstaða er talin einkar göfug, urnburð-
arlynd, víðfeðm og laus við þröngsýna fordóma. En
því miður er hún léttvæg, hún hefir sömu veilur og
hver algjörlega óvisindaleg lífsskoðun og er í raun-
inni hliðstætt f^mirbrigði. Pví er einu sinni þannig
farið, að sannleikurinn getur ekki verið umburðar-
lyndur, hann leyfir engar málamiðlanir eða takmark-
anir, og visindin telja öll svið mannlegrar starfsemi
sina eiginlega eign og verða því að gagnrýna mis-
kunnarlaust, þegar önnur öfl ætla að slá eign sinni á
einhvern hluta veruleikans«.
(33)
3