Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1946, Page 74

Litlu síðar stofnaði Sæmundur fróði skóla i Odda,
og Teitur ísleifsson, biskups, stofnaði skóla í Hauka-
dal. Jafnframt prestlegu námsgreinunum voru þar
stunduð þjóðleg fræði, ættvísi og mannfræði.
í klaustrunum voru margir lærðir menn, enda
voru þau mörg ágæt menntasetur og áttu mikil bóka-
söfn. Við flest klaustrin voru skólar. Allmargir, er
þar námu, svo og nokkrir prestar, höfðu kennslu á
heimilum sínum.
A 13. öld hnignar skólunum allverulega, og leggj-
ast sumir þeirra niður um lengri eða skemmri tíma
og sumir að fullu. Deyfð er yfir skólahaldi á 14. öld,
og fram eftir 15. öld, en á síðari hluta 15. aldar fer
aftur að lifna yfir skólanáminu.
Um menntun alþýðu mun óhætt að fullyrða, að
allan þjóðveldistímann, og enda fram undir siða-
skipti, hefur hún verið meiri hér en í nágranna-
löndunum. Líkur eru til þess, að þorri manna hafi
verið læs og' margir skrifandi. Þessa menntun hafa
langflestir hlotið í heimahúsum, en sagnalestur og
ljóðagerð svo haldið henni við. Engin skylda var
að kenna lestur né skrift, en hins vegar var þess
krafizt í kaþólskum sið, að hvert barn, 7 ára gamalt,
skyldi kunna trúarjátningu, faðirvor og Maríuvers.
Áttu prestar að fylgjast með jjessu, og komu fyrir-
skipaðar skriftagöngur jiar að góðu haldi.
Líklegt er talið, að börnum hafi verið sagt til í
klausturskólunum, en um aðra alþýðuskóla var ekki
að ræða. Fyrsta ráðagerðin um stofnun barnaskóla
var gefin af Kristjáni konungi III., 1542, en þá gaf
konungur út tilskipun um stofnun lestrarskóla við
3 klaustur i Skálholtsbiskupsdæmi. Enn fremur
skyldi stofna 2 latinuskóla (í Viðey og Helgafelli).
Ekkert varð þó úr framkvæmdum.
Um og eftir siðaskiptin runnu eignir kirkjunnar
að miklu leyti undir krúnuna. Enda þótt biskupar
(72)