Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1946, Side 77

ári“. FyrirskipuS yar námsbók i kristnum fræðum.
Svo virðist af prestþjónustubókum, er geymzt hafa,
að þessar ráðstafanir, kvernámið, húsvitjanirnar og
fermingarundirbúningurinn, hafi haft þau áhrif á
lestrarkunnáttu þjóðarinnar, að nálega hver maður
var talinn læs um aldamótin 1800.
Fyrsti barnaskólinn, sem kunnugt er, að stofnað-
ur hafi verið hér á landi, var stofnaður i Vestmanna-
eyjum 1745, en hann mun ekki hafa starfað nema fá
ár.
Jón Þorkelsson dó 1759. Hann arfleiddi fátæk og
munaðarlaus hörn i Kjalarnesþingi að öllum eigum
sínum, og var það mikið fé í löndum og lausum aur-
um (Thorkilliisjóður). Árið 1791 var barnaskóli
stofnaður að Hausastöðum í Garðahreppi, og var
hann kostaður af Thorkilliisjóði. Sá skóli lagðist
niður 1812. Árið 1830 var stofnaður barnaskóli i
Reykjavík, sem naut styrks úr sama sjóði. Hann lagð-
ist niður 1848 sökum fjárskorts, en var endurreistur
með lögum 1802.
Árið 1852 var stofnaður harnaskóli á Eyrarbakka,
1870 á Akureyri og 1872 í Gerðum og Brunnastöð-
um (Vatnsleysuströnd). Allvíða annars staðar voru
gerðar tilraunir um stofnun barnaskóla, en ýmist
strönduðu þær á féleysi eða skilningsleysi — eða
hvoru tveggja.
Latínuskólinn í Skálholti hætti störfum 1784 og
var þá fluttur til Reykjavíkur. Hófst kennsla þar
1780. Hólaskóli var lagður niður 1801 og sameinaður
Reykjavikurskóla, en sá skóli lagðist niður 1804,
sökum þess að húsið var dæmt óhæft. 1805—46 var
latinuskólinn á Bessastöðum, en haustið 1846 flutt-
ist hann til Reykjavíkur i núverandi lnisakynni
menntaskólans. Veturinn 1804—05 var enginn skóli
starfandi hér á landi, nema barnaskólinn á Hausa-
stöðum.