Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1946, Side 78

Prestaskóli tók til starfa i Reykjavík haustið 1847,
samkv. konungsúrskurði dags 21. maí s. á.
Hér hefur verið stiklað mjög svo lauslega á helztu
ráðstöfununum, er gerðar hafa verið um skólahald
hér á landi fram að 1874. Af þessu verður þó ekki
ráðið hið raunverulega menningarástand á hverjum
tíma, því að allur þorri alþýðufólks hlaut mennt-
un sína utan skólanna. íslendingar hafa alltaf verið
námfúsir og ljóðelskir mjög. Meðan bókagerð var
lítil, þurfti mjög svo oft á frásagnarlist að halda,
enda hefur hún komizt á mjög hátt stig. Forn-
sögurnar bera vitni um það. Þegar farið var að rita
hækur, gengu þær manna á milli og voru lesnar upp-
hátt á heimilum. Með prentlistinni jókst heimalestur
stórlega. Þessi heimaskóli — kvöldvökurnar — voru
hinn raunverulegi skóli alþýðunnar allt fram á 20.
öld og hafa átt sinn drjúga þátt í því að vernda og
geyma sögu og tungu þjóðarinnar frá landnámstið.
Allt frá landnámstíð hafa íslendingar átt mjög
merka fræðimenn, sagnfræðinga og skáld. Flestir
þessara manna hafa notið skólamenntunar hér á
landi og allmargir stundað háskólanám erlendis.
Margir þessara manna beittu sér fyrir aukinni
menntun alþýðu og þó einkum þeir, er uppi voru á
síðustu öldum. Hefur þegar verið getið Jóns Þor-
kelssonar skólameistara. Á 19. öld kemur veruleg
hreyfing á þessi mál. Má þar nefna baráttu Fjölnis-
manna, Baldvin Einarsson og siðast en ekki sízt Jón
Sigurðsson, sem í ræðu og riti, á Alþingi og utan
þess, bar fram ákveðnar tillögur um skóla- og menn-
ingarmál þjóðarinnar. En skilningsleysi stjórnar-
valda og deyfð almennings mun hafa valdið því, að
litlu varð áorkað. Það var ekki fyrr en 1874, að
nokkur skriður komst á þessi mál sem önnur.
(76)