Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1987, Page 63

fyrir hádegi sólin er í samsvarandi átt á austurhimni (suðaustri, austri
eða norðaustri).
Dæmi: Hinn 1. janúar er sól í suðvestri 3 stundum og 19 mínútum
eftir hádegi, en þá er hún 6 gráðum undir sjónbaug. Hinn 21. júní er
sól í austri 5 stundum og 13 mínútum fyrir hádegi, og hæð hennar er þá
26 gráður. Hvenær hádegi er á hverjum stað má finna eftir leiðbeining-
um á bls. 58.
Taflan er reiknuð fyrir 65° norðlægrar breiddar, og gildir því um mitt
Island. Mesta skekkja sem fram getur komið við notkun töflunnar
syðst eða nyrst á landinu nemur um 4 mínútum í tíma og 1-2° í hæð.
Taflan sýnir glöggt, að það fer mjög eftir árstíma hve lengi sólin er að
ganga milli tveggja höfuðátta. Sólarhæðin breytist hægt nálægt hádegi,
en ört þegar sól er í vestri eða austri, og kemur þetta fram í töflunni.
SÓLIN OG DÝRAHRINGURINN
Sólbraut nefnist baugur sá, er sólin virðist fara eftir á árgöngu sinni
meðal fastastjarnanna. Þeim fastastjörnum, sem næst eru sólbraut, var
1 fornöld skipað í 12 stjörnumerki, sem kennd voru við hrút, naut,
tvfbura, krabba, ljón, mey, vog, sporðdreka, bogmann, steingeit,
vatnsbera og fiska. Myndirnar í hægri og vinstri hlið umgerðarinnar á
forsíðu almanaksins eru táknmyndir þessara stjörnumerkja, sem í
heild bera nafnið dýrahringur. Auk sólarinnar ganga tungl og reiki-
stjörnur (að Plútó undanskildum) ávallt nálægt sólbraut, og fylgja
þessir himinhnettir því stjörnumerkjum dýrahringsins. Merki þessi
voru snemma talin mikilvæg í sambandi við stjörnuspár, og gætir þessa
enn á vorum dögum. í stjörnuspáfræðinni er yfirleitt látið svo heita, að
sólin gangi í hrútsmerki um vorjafndægur og að merkin séu öll jafn
stór, þannig að sólin sé um það bil mánuð að ganga gegnum hvert
merki. Hvorugt er rétt, ef miðað er við hin eiginlegu stjörnumerki. Á
dögum Forn-Grikkja, er mótuðu stjörnuspákerfi dýrahringsins, gekk
sólin að vísu í hrútsmerki um vorjafndægur, eða því sem næst. En
hægfara pólvelta jarðar hefur valdið þeirri breytingu, að sólin er nú í
fiskamerki um vorjafndægur og gengur ekki í hrútsmerki fyrr en
mánuði síðar.
Sé miðað við þær alþjóðlegu markalínur stjörnumerkja, sem notað-
ar eru í stjörnufræði, gengur sólin nú inn í stjörnumerkin nokkurn
veginn sem hér segir: í hrútsmerki 18. apríl, nautsmerki 14. maí,
tvíburamerki 21. júní, krabbamerki 20. júlí, ljónsmerki 10. ágúst,
meyjarmerki 16. september, vogarmerki 31. október, sporðdreka-
merki 23. nóvember, naðurvaldamerki 30. nóvember, bogmannsmerki
18. desember, steingeitarmerki 19. janúar, vatnsberamerki 16. febrúar
og fiskamerki 12. mars. Vegna pólveltunnar gengur sólin örlítið seinna
í stjörnumerkin með ári hverju. Þannig breytast dagsetningarnar að
jafnaði um einn dag á hverjum 70 árum.
(61)