Dagblaðið Vísir - DV - 07.07.2006, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 7. JÚLl2006
Helgin PV
„Eg var d ú kkmíhaiísftfá b ba^
Ása María Björnsdóttir-Togola er glæsi-
leg kona á fimmtugsaldri, menntaöur
hótelstjóri frá virtum skóla í Sviss, nam
markaðs- og útflutningsfræði í Tæknihá-
skóla íslands, hefur stofnað og rekið lista-
gallerí við Skólavörðustíginn og í Osló og
stundar nú nám í næringarfræði. Ekkert
gefur til kynna að hún beri í sálu sinni ör
sem vart er hægt að ímynda sér að muni
Hún slóst við strákana
í Bolungarvík. Enda
líkamlega sterk og
lét engan vaða yfir
sig. Hún sótti skólann
af kappi og náði góðum árangri.
Fimmtán ára tók hún allt sparifé sitt
og fór á heimavistarskóla. Varð að
komast í burtu. Sextán ára flutti hún
til pabba síns og konunnar hans.
Fyrir fimm árum kom ung stúlka
í fjölskyldunni til hennar. Sagði
henni að þessi pabbi hennar sem
hún elskaði hefði misnotað hana
kynferðislega í mörg ár.
„Ég gat ekki á nokkurn hátt mun-
að hvað hafði gerst á æskuárum
mínum," segir hún og augun fyll-
ast af tárum. „Þegar ung stúlka í
fjölskyldunni kom og sagði mér að
pabbi minn hefði misnotað hana í
mörg ár fann ég innra með mér ein-
hverja samsvörun. Ég hvatti hana til
að kæra hann, sem hún gerði. í heilt
ár á eftir fóru mér að birtast minn-
ingabrot: Ellefu ára sest ég inn í bíl-
inn hans pabba. Það næsta sem ég
man er að ég fór úr bílnum. Hvað
gerðist þar er mér enn ógjörning-
ur að muna. Fyrsta bernskuminn-
ing mín er í rauninni ekki frá því fyrr
en ég var sex ára og fór að fá ítrek-
aðar martraðir um slímuga, risa-
vaxna ánamaðka sem réðust á mig.
Ég skildi ekki hversu vel eldri bróðir
minn mundi allt úr æskunni en mitt
minni var takmarkað. Mamma og
pabbi skildu þegar ég var rúmlega
þriggja ára og nú veit ég að pabbi
misnotaði mig fram að skilnaðinum
og í heimsókn hjá honum þegar ég
var sex ára gömul.
Ég vissi alltaf að ég hefði upp-
lifað eitthvað ólíkt öðrum, en áfall-
ið varnaði mér að muna það fyrr
en ég var tilbúin. Þá var ég að verða
fertug. Ég hafði skrýtnar hugmynd-
ir um fólk. Ég hræddist eldri menn
og þeir máttu ekki koma of nálægt
mér. Hræðslan við snertingu hélst
allt fram að því að ég fór að takast
á við minningarnar. Eini maðurinn
sem ég gat átt eðlileg samskipti við
var stjúpfaðir minn. Hann var ynd-
isleg manneskja - og snerti mig
heldur aldrei. Hann var maðurinn á
heimilinu, sjómaður sem var lítið í
landi en var okkur afskaplega góð-
ur. Ég hugsaði til pabba míns með
ákveðnum trega en undir niðri ótt-
aðist ég hann. Ég skildi ekki þess-
ar ólíku tilfinningar sem ég bar til
hans.“
Mjóbaksverkir
Ása Maria segist hafa veriö
stöðugt reið þegar hún var barn.
„Ég var alltaf öskureið. Ég skrif-
aði ljóð og setningar á blöð og faldi
þau í leynihóifi í skápnum mínum.
Fann þau þegar ég var átján ára og
hreinlega roðnaði yfir því hvað ég
hafði skrifað. Sjálfsagt hefur það
bjargað mér og haldið mér á floti að
hafa skrifað reynsluna frá mér."
Undirmeðvitundin geymir en
gleymirekki.
„Sextán ára flutti ég til pabba og
konunnar hans og um leið og ég sá
stofusófann þeirra fylltist ég skelf-
ingu við það eitt að horfa á áklæðið.
Skömmu síðar var sófinn fjarlægð-
ur og yfirdekktur og þar með hvarf
áreitið. Þegar minningarnar flæddu
fram fyrir fjórum árum mundi ég
að það var einmitt í þessum sófa
sem ofbeldið átti sér stað... Ég skildi
ekki þegar ég bjó hjá pabba hvers
vegna hann reyndi að komast inn á
baðherbergi þegar ég var í baði. Ég
skildi ekki hvers vegna hann kom
irm í herbergið mitt eftir miðnætti.
Núna veit ég ástæðuna. Yngri bróðir
minn bjó síðar í sama húsi og pabbi
og unnusta hans vaknaði smnd-
um við það að pabbi stóð við rúmið
hennar og horfði á hana. Ég held að
hugurinn sé svo margslunginn að
hann felur það sem við erum ekki
reiðubúin að takast á við. Ég þjáð-
ist af verkjum í mjóhrygg og öxlum
í áratugi, fékk ristilkrampa og höf-
uðverk en eftir að ég fór að vinna í
málunum hvarf það að mestu. Þeg-
ar létti á kvíðanum."
Dúkkanhans pabba
„Ég átti ekki samleið með stelp-
um á mínum aldri vesmr í Bol-
ungarvík þar sem ég bjó frá átta
ára aldri. Þær léku sér að dúkkum.
Dúkkur voru ekkert fyrir mig. Ég var
í fótbolta og lék mér með strákun-
um. Núna man ég þegar pabbi sagði
að ég yrði að vera góð við hann því
ég væri „dúkkan hans". Minningar
mínar af dúkkum tengdust því ekki
leikföngum heldur öðm."
Átján ára var Ása María komin í
sambúð og varð mamma ári síðar.
„Við maðurinn minn áttum
saman nítján ár," segir hún og bæt-
ir við: „Okkar tími saman var svo-
lítið draumkenndur. Hjónabandi
okkar lauk eftir að ég hafði starfað
í Noregi í tvö ár. Núverandi maður-
inn minn er Davis Togola frá Fíla-
beinsströndinni og hann er fyrsti
einstaklingurinn í lífi mínu - fyrir
utan dóttur mína - sem sýnir mér
skilyrðislausa ást. Hann elskar mig
eins og ég er og leyfir mér að vera
eins og ég er. Fyrir það elska ég
hann en það er stórt orð fyrir mig
að segjast elska einhvern án þess
að orðið tengist hræðslu eða ann-
arlegum tilfinningum."
Með fyrri manninum sínum og
dótturflutti Ása María til Sviss.
„Þar lærði ég hótelstjórnun við
Hosta, sem nú hefur sameinast
Glion, einum virtasta hótelstjórn-
unarskóla veraldar. Við bjuggum
þar í tæp þrjú ár, síðan hálft ár í
Finnlandi. Ég hafði ekki löngun til
að koma aftur til íslands. Ég vissi
ekki þá hvað ég hræddist hér."
Eftir heimkomuna varð Ása
María aðstoðarhótelstjóri á Hót-
el Örk og síðar hótelstjóri á Hótel
Húsavík. Eigendur og þeir sem réðu
brutu á rétti hennar. Hún lögsótti þá
og vann málin.
„Ég þoldi ekki meiri yfirgang af
hálfu karlmanna," segir hún til út-

m'
> |
Asa Marfa „Tilfinningar mínar til pabba
eru og voru söknuður. Söknuður eftir
manni sem átti að vera faðir minn“
Undirmeðvitundin geymdií áratugi hræðilega
upplifun lítillar stúlku. Fyrirfimm árum fékkhún
staðfest að faðir hennar hefði misnotað ungar
stúlkur. Þá fóru minningarnar að flæða fram. Hún
kærði föður sinn, en málið varfyrnt. Hann léstán
þess að axla ábyrgð gjörða sinna.
skýringar. „Þessa menn þorði ég að
lögsækja."
Reynsla Ásu Maríu af hótel-
stjórnun var því ekki jákvceð og hún
ákvað að þrátt fyrir námið væri
þetta ekki sú hilla sem hún œtlaði að
vera á. Hún skellti sér á námskeið-
ið Frá hugmynd til framkvœmd-
ar hjá Stjómunarfélagi Islands og
stofnaði í kjölfarið listagalleríið
Smíðar og skart við Skólavörðustíg.
„Mér finnst gaman að vinna
með fólki og myndlist skemmtileg.
Með listagalleríinu gat ég sameinað
þessar ástríður. Ég næ því fram sem
ég ætía mér og einhvern veginn hef-
ur allt heppnast hjá mér."
Smíðar og skart rak hún í nokkur
ár en ákvað þá að setja upp gallerí í
miðborg Oslóar.
„Þar rak ég mjög stórt fyrirtæki,
gallerí á 600 fermetrum á þrem-
ur hæðum. Ég stofnaði líka verslun
þar sem ég seldi fatnað hönnuða og
vann myrkranna á milli þrátt fýrir
að hafa verið úrskurðuð öryrki eftir
að hafa lent í hverjum árekstrinum
á fætur öðrum. Ég var eins og seg-
ull fyrir kærulausa bílstjóra. Það var
sama hversu mikið ég slasaðist, ég
hélt áfram að læra og starfa. Sárs-
auki var eitthvað sem sálin í mér
þekkti alltof vel. Ég lét sársauka ekki
stöðva mig. Ég geri mér grein fyr-
ir að ég var það sem kallast vinnu-
alki."
Fyrnt mál
En sársaukinn í sálinni varð
nánast óbœrilegur þegar Ása María
hajði heyrt frásögn af misnotkun
fóður hennar. Árið var 2001.
„Stúlkan opnaði málið og þá kom
í ljós slóðin eftir föður minn. Marg-
ar stúlkur höfðu þurft að þola kyn-
ferðislegt ofbeldi og áreiti af hans
hálfu. Ég og yngri bróðir minn stóð-
um strax með þessari ungu stúlku.
Við fórum heim til pabba og sögð-
um honum að við vissum sann-
leikann um hann. Það var í síðasta
skipti sem við fórum á heimili hans.
Ég vildi að hann tæki ábyrgð á því
sem hann hafði gert. Að hugsa til
þess að fullorðin manneskja, fað-
ir minn, gæti gert litíu barni svona
mikinn skaða. Hvernig gemr full-
orðnum manni risið hold gagnvart
litíu barni?
Ari síðar byrjuðu minningarnar
að flæða yfir mig... Ég las mér til um
kynferðisafbrotamenn á internet-
inu, lærði um viðbrögð og hjálp. Ég
hafði burðast með byrði og hræðslu
sem ég vildi losna við.Ég ákvað að
kæra pabba. Kæran var ekki tekin
til greina þar sem svo langt var um
liðið og málið fyrnt. Mál ungu stúlk-
unnar gleymdist hins vegar í skúff-
um lögreglunnar. Þeir voru of fálið-
aðir til að taka það fyrir. Pabbi dó
tveimur og hálfu ári síðar án þess að
máhnu væri lokið í dómskerfinu."
Hún segistenn eiga eftirað vinna
úr heilmiklu. Bestu stundirnar henn-
ar eru við íhugun ogjóga.
„Kyrrðin er svo notaleg. Jóga
veitir innri ró. Tilfinningar mínar til
pabba eru og voru söknuður. Sökn-
uður eftir manni sem átti að vera
faðir minn. Að hafa ekki átt eina
manneskju að í lífinu sem ég gat
leitað til, treyst og átt að vini. Ein-
hvem sem var til staðar fyrir mig."
„Fyrir mér varst þú maðurinn
sem gerði hluti sem feður gera ekki
og svo maðurinn sem ég var stolt af
að kynna sem pabba minn. Maður-
inn sem byggði upp, skapaði öðrum
atvinnutækifæri og hafði mikilvægu
hlutverki að gegna..." (úr minning-
argrein Ásu Maríu um föður sinn í
nóvember 2005).
annakristine@dv.is
i
PV Helgin
FÖSTUDAGUR 7. JÚLl2006 43
i.«»«•«

• mmA'’ .
Jóhanna Guðrún Jónsdóttir íjölskylduráðgjafi
hefur fengið til sín fjölda einstaklinga sem hafa graf-
ið voðaverkin djúpt í sálu sinni en þau gert vart við
sig á ótrúlegum stundum. Eftir að hafa starfað við
að aðstoða konur sem hafa orðið fyrir kynferðis-
legu ofbeldi fór hún að endurupplifa kynferðis-
legt ofbeldi sem hún sjálf hafði orðið fyrir sem
barn og byrgt inni. Jóhanna Guðrún starfaði í
flölda ára í Svíþjóð og er einn höfunda kennslu-
bókarinnar Hugrekki sem aðferð sem notuð er
til hjálpar starfsfólki sem mætir fórnarlömb-
um kynferðislegs ofheldis.
Eg vil reyndar ekki tala
um fórnarlömb, held-
ur hetjur," er það fýrsta
sem Jóhanna Guðrún
segir. „í Svíþjóð hitt-
umst við ráðgjafarnir frá tíu með-
ferðarheimilum; áfengismeðferð-
arheimilum og upptökuheimilum,
tvisvar í mánuði í eitt ár og rædd-
um það hvernig best væri að mæta
því fólki sem upplifað hefði kyn-
ferðislegt ofbeldi. Sannleikurinn
er nefnilega sá að margir þeirra
fara út í eyðileggjandi hegðun,
stúlkur verða vændiskonur og
selja sig, enda viðhorf þeirra að
það sé hvort sem er búið að eyði-
leggja líf þeirra. Karlmenn, sem ég
hef haft til meðferðar, eiga mun
erfiðara með að sýna tilfinningar
sínar. Þeir eiga sérstaklega erfitt
með að gráta. Fullorðið fólk sem
man skyndilega þessa hræðilegu
reynslu verður aftur eins og lítil
börn."
Fyrsta reynsla Jóhönnu Guð-
rúnar af endurupplifún kynferðis-
ofbeldis kom óvœnt á áfengismeð-
ferðarheimili.
„Ég var verkefnastjóri og byggði
upp tólf spora prógrammið héð-
an að heiman, þar sem ég hafði
mikla reynslu af kvennameðferð á
Vogi og hafði verið forstöðumað-
ur Dyngjunnar. I einu viðtalanna í
Svíþjóð datt ein konan inn í svona
minningu, varð eins og fjögurra ára
gamalt bam, lagðist í hnipri í gólfið
og veinaði. Þar sem ég hafði enga
reynslu af að takast á við svona
hluti ákvað ég að gera sem minnst
og kaus að vera bara til staðar. Eft-
ir þessa reynslu leitaði ég aðstoðar
hjá geðlækni og fékk handleiðslu
og kennslu hjá honum. Sú kona
sagði mér að 30% þeirra kvenna,
sem lögðust inn á geðsjúkrahús-
ið sem hún starfaði á, undir sjúk-
dómsgreiningunni „raunvem-
leikafirring" væru konur sem væru
að fara ofan í minningar.
Það æxlaðist þannig að ég fékk
öll mál sem snertu kynferðislegt of-
beldi til mín. Eftirþví sem leið á tím-
ann og viðtölin urðu fleiri fór ég sjálf
að finna fyrir líkamlegum einkenn-
um. Mér varð óglatt, átti erfitt með
að kyngja og gat ekki borðað. Sam-
starfsfólk mitt hélt ég væri einfald-
lega að taka hlutina of nærri mér.
Einhveiju sinni var ég að hlusta á
konu segja frá hroðalegum munn-
mökum sem hún var neydd til sem
bam. Þá gerðist eitthvað innra með
mér og ég bað um frí úr vinnunni.
Á leiðinni heim barðist ég við ofsa-
hræðslu og þurrkaði svo fast á mér
háls og bringu að ég reif blússuna
mína. Ég hélt ég væri að missa vitið
og hringdi í geðlækninn. í meðferð
hjá henni endumpplifði égkynferð-
islegt ofbeldi sem ég hafði orðið fyr-
ir sem barn og hafði grafið í undir-
meðvitundina. Þarna kom skýringin
á gríðarlegum verkjum í hnakkan-
um sem ég hafði verið með í ára-
tugi, en engin læknisfræðileg skýr-
ing fundist á. Mér hafði verið þrýst
niður og hálsinn teygður aftur með-
an ódæðisverkið var framið."
Spurning um að lifa af
I bókinni Hugrekki sem aðferð
talar Jóhanna Guðrún um að „lifa
af“.
„Já, þetta er spurning um að
lifa af," segir hún blátt áfram.
„Kynferðislegt ofbeldi er fýrst og
fremst árás í litla barnssál. Þar er
sárið. Þess vegna finnst mér þetta
vera hetjur. Margar þeirra villast
af leið, fara út í drykkjuskap, eit-
urlyfjaneyslu, búlimíu og offitu,
lifa við sjálfseyðandi hegðun. Mér
finnst að það megi líkja litíu barni
sem lendir í kynferðislegu ofbeldi
við tré sem er gróðursett í röngum
jarðvegi. Ræturnar deyja smátt og
smátt. Maður visnar að innan. Ég
er óskaplega ánægð með Stígamót
og Blátt áfram. Blátt áfram hef-
ur gert algjöra byltingu í þessum
málum. Eftir að þær fóru að segja
frá hefur aukist til muna að kon-
ur og menn leiti sér hjálpar. Ef það
eru einhverjir sem ættu að fá orðu
í þessu landi, þá eru það Sigríður
og Svava í Blátt áfram. Orðan á að
hanga í þeirra barmi frekar en ráð-
herra á fullum launum."
Sárið sem grefur um sig í barns-
sálinni grær aldrei.
„Það grær aldrei, en það þarf að
setja græðandi á sár og sauma það
saman. Sárið hverfur ekki, en svið-
inn og sársaukinn hverfa."
Þú nefndir áðan karlmenn. Eru
þeir margir sem upplifa kynferðis-
legt ofbeldi?
„Þeir eru í minnihluta, en þeir
eru til ekkert síður en konur. Ég
held það sé mjög erfitt fyrir karl-
menn að tala um þetta og leita sér
hjálpar. Þótt nútímakonur séu að
leita að mjúka manninum, þá er
ennþá lögð áhersla á að þeir séu
þessir sterku. Þungamiðjan í um-
ræðunni hefur verið að konan er
fórnarlambið og karlmaðurinn er
bófinn í dramanu. Þá verða kon-
urnar áfram í þessu fórnarlambs-
hlutverki. Ég þoli þetta ekki vegna
þess að konur beita ofbeldi líka,
andlegu, líkamlegu og kynferðis-
legu. Umræðan um allt ofbeldi lit-
ast af því að karlmenn fremji of-
beldið. Ég vil breyta þessu. Það
mun taka tíma, því þetta er allt-
af spurning um traust og trúnað-
arsamband. Það er búið að ræna
þessar manneskjur trausti frá
barnsaldri."
Mæður beita líka ofbeldi
Hvers vegna telur þú að ofbeldi
kvenna hafi ekki komið meira upp
áyfirborðið?
„Þetta er svipað og með alkó-
hólismann," segir hún og bros-
ir lítillega. „Það var ekki talað um
að konur væru alkóhólistar. Hér á
landi er þagað um kynferðislegt of-
beldi kvenna - ennþá - en rann-
sókn í Svíþjóð sýndi að 30% þeirra
sem beittu börn kynferðislegu of-
beldi voru konur og þá einkum
mæður sem beittu syni sína kyn-
ferðislegu ofbeldi.
Sá sem beitir ofbeldi er ekki stór
og sterkur karl. Því ofar í þj óðfélags-
stiganum sem gerandinn stend-
ur, því erfiðari er sönnunarbyrðin.
Það er skelfilegt fyrir lítið bam að
lifa með þetta innan í sér. Skömm-
in, hræðslan og vanmátturinn eru
ólýsanleg. Þessi óttí sáir út frá sér
og það sem mér finnst skelfilegast
er að sá sem beitir ofbeldinu er yfir-
leitt einhver sem barnið þekkir. Það
eru ekki mennirnir í skuggasund-
unum. Barninu er talin trú um að
þetta sé ást á milli þeirra, ofbeldis-
mannsins og bamsins. Þessi börn
óttast kynlíf þegar þau fullorðnast.
Þeim þykir oft vænt um ofbeldis-
manninn. Mæður sem beita of-
beldi eru að sýna vald sitt og halda
því áfram þótt synimir eða dæturn-
ar séu orðin fullorðið fólk."
Akademískar stofnanir
heilagar
Þarfþessi umrœða ekki að koma
meira inn á heilsugæslustöðvarnar
og sjúkrahúsin?
„Jú, auðvitað," svarar hún með
áherslu. „Það er algengt að börn
sem hafa verið misnotuð séu með
líkamleg einkenni, eins-og þvag-
færasýkingar, ristilvandamál, önd-
unarfærasjúkdóma og margt fleira.
Það þarf að taka þetta inn í heil-
brigðiskerfið. Þetta mál þarf að
taka eins og sykursýki og alkó-
hólisma, það þarf að ræða þetta á
mannamáli. Það ætti að vera eðli-
legt að spyrja bam hvort einhver
hafi gert því eitthvað, á því máli
sem bam skilur. Eins er með kon-
ur sem koma í mæðraskoðun eða
annað, það verður að spyrja hreint
út. Þessi tregða er trúlega hræðsla
við að tala um kynlíf.
Allir þeir sem þurfa að taka á
svona málum þurfa að skoða hvaða
viðhorf þeir hafa til kynlífs. Það á
að vera eins einfalt að spyrja að
þessu og hverju öðru. Það þarf að
tala um þetta eins og þetta er, ekki
„þegar atburðurinn átti sér stað". Af
hverju eru ekki bara sögð orð eins
og limur, sæði og öll þessi orð. Það
er aldrei talað út um þetta, það er
alltaf þetta leyndarmál í kringum
þetta. Hins vegar held ég að það
verði nú ekki á næstunni að heilsu-
gæslustöðvar og sjúkrahús fari að
leita álits hjá okkur ráðgjöfunum
sem vinnum með þessi mál. Það er
ekki auðvelt að komast inn á aka-
demískar stofrianir í þjóðfélag-
inu. Þær eru heilagar fýrir venju-
legt fólk. Ég tala bara mannamál,
er hvorki með blöð né skjávarpa...!
Ég reikna nú ekki með að prófess-
orarnir á Landspítalanum myndu
taka mér opnum örmum! Það yrði
þá okkur til góðs ef einhver í aka-
demíska flokknum gengi fram.
Þetta er eins og þegar fr ægu alkarn-
ir stigu fram, þá minnkaði skömm-
in á því að vera alkóhólisti. Þetta er
allt spurning um viðhorf."
Þú nefndir áðan að sjálf hefð-
ir þú verið með verk í hnakkanum
í áratugi. Eru líkamleg einkenni
þeirra sem ekki muna eftir ofbeld-
inu mismunandi?
„Börn sem eru beitt kynferð-
islegu ofbeldi geta endurupplifað
atburðinn eins og þau missi all-
an mátt, séu lömuð. Líkamleg ein-
kenni geta komið út á hvaða hátt
sem er. Ef nauðgun er framin einu
sinni og manneskjan fær hjálp um
leið, þá er mun auðveldara að vinna
með það en einhvern sem hefur
falið þetta árum saman. Hræðileg-
ar minningar, faldar í undirvimnd-
inni, geta komið upp sem ristil-
krampi, bakverkur og margt annað
líkamlegt. Kynferðisleg misnotk-
un á börnum hefur verið við lýði
frá örófi alda og mér finnst algjör
óþarfi að hvísla um það í tækni-
væddu, vel upplýstu velferðarþjóð-
félagi. Þetta eru fullorðnar hetjur,
ekki fórnarlömb."
annakristine@dv.is
DV-myndir: Höröur