Dagblaðið Vísir - DV - 13.10.2006, Síða 34

54 FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2006
Helgin PV
Með solargeislanum
G unnhildur segir Vúku vera
engil sem sér hafi verið
sendur.

Gunnhildur Bragadóttir var 22 ára,
tveggja barna móðir, þegar hún sá
enga aðra leið en að skilja við geðklofa
eiginmann sinn. Hún endurupplifði
sorgina þegar yngri sonur hennar
greindist með sama sjúkdóm rúmlega
þrítugur að aldri. Þá hafði hún eignast
þriðja barnið, þroskahefta stúlku.
Hún kemur til fundar við mig á kaffihúsi í miðborginni, sem hún
segist oft sækja að loknum hádegisfundi í tólf spora samtökum
sem hún segir hafa gjörbreytt lffi sínu. Eftir að hafa verið hetja í
yfir fjörutíu ár bugaðist hún undan áreitinu þegar hún var nýflutt
til Reykjavíkur ogyngsta barnið farið að heiman.
„Ég vil hvorki að þetta verði sorg-
ar- né hetjuviðtal," segir hún ákveð-
in þegar hún hefur pantað sér heitt
kakó. „Ég er nefnilega engin hetja. Ég
þekki konur sem ungar urðu mæður
fatlaðra barna; á tímum þegar enga
þjónustu var að fá. Þær konur eru
hetjur."
Gunnhildur fœddist á Akureyri
fyrir 65 árum. Hún uar í miðjum syst-
ídnahópi sex systkina og ólst upp uið
gott atlceti.
„Ég var ekki hið dæmigerða
miðjubarn sem gleymdist því ég var
svo glaðlynd og hamingjusöm," seg-
ir hún brosandi. „Ég var systirin sem
var í því að laga til og fara í sendiferð-
ir, en var hins vegar ekkert sérstak-
lega mikið gefin fyrir að vera í skóla.
Átta ára fór ég í vist og fékk fyrsta
kaupið mitt."
Neitaði að láta svipta
eiginmanninn sjáifræði
Átján ára giftist hún og eignaðist
Jyrsta barn sitt, soninn Braga, sem er
teiknari og hefurgert hana að ömmu
tueggja stúlkna.
„Þegar Bragi var ársgamall fór eig-
inmaður minn að verða ólíkur sjálf-
um sér. Hann var órólegur og sagðist
heyra raddir í höfði sér. Hann var þá
21 árs bifvélavirkjanemi og við hóf-
um baráttu fyrir því að flnna stað fyr-
ir hann. Þá var málum þannig háttað
á Kleppi að til að hægt væri að fá vist-
un þar þurfti að svipta fólk sjálfræði.
Ég þvertók fyrir það og sagði lækn-
inum að það eina sem manneskjan
hefði fram yfir dýr væri sjálfsforræði.
Hann sagði þetta óvenjulega lífsaf-
stöðu nítján ára stúlku en ég hef allt-
af verið þessarar skoðunar."
Eiginmaður Gunnhildar gerði
sér sjálfur grein fyrir ueikindunum
og leitaði á Kleppsspítala eftir hjálp.
Honum voru gefin lyf, sem bar það
góðan árangur að hann lcerði að
verða bifvélavirki. Þau eignuðust
annan son jjórum árum síðar.
„Þegar sá yngri, Kristján, var hálfs
árs sá ég að þetta gat ekki gengið
lengur, því á þessum tíma fékk fólk
sem var veikt á geði engar sjúkrabæt-
ur og maðurinn minn gat að sjálf-
sögðu ekkert unnið. Ég sá því ekki
annan kost í stöðunni en að sækja
um skilnað og flytja heim til foreldra
minna með drengina. Mamma var
heimavinnandi og pabbi var tekju-
hár þannig að þar fór vel um okkur
og ég hefði aldrei komist gegnum
þetta án aðstoðar foreldra minna."
Breytt viðhorf
Þegar ég spyr hvort hún myndi
grípa til sömu ráða í dag svarar hún
neitandi.
„Nei, það myndi ég ekki gera,"
segir hún með áherslu „Núna veit ég
svo miklu meira um geðræn vanda-
mál en ég gerði þá. Maðurinn minn
neitaði að beygja sig undir veikindin,
tók lyfin sín og tókst að lifa sæmilegu
lífi. Honum tókst meira að segja að
ljúka námi sínu og starfaði lengi sem
bifvélavirki. Hjónaskilnaðir voru fá-
gætir fyrir rúmum fjörutíu árum,
en ég var ekki dæmd fyrir ákvörðun
mína."
Gunnhildur réðst sem ráðskona í
sveit með drengina þegar Kristján var
á þriðja ári en segist ekki haj'a farið
að vinna að ráði fyrr en í kringum
1970.
„Foreldrar mínir voru mín stoð
og stytta," segir hún. „Ég byrjaði
að vinna á elliheimili og fann strax
hversu vel sá heimur átti við mig.
Mamma sá um að gefa strákunum að
borða og gæta þeirra þegar ég var á
vöktum. Árið 1974 hóf ég sjúkraliða-
nám við Fjórðungssjúkrahúsið á Ak-
ureyri og lauk því ári síðar. Frá þeim
tíma hef ég meira og minna unnið á
sjúkrahúsum og starfa nú á hjarta-
deild Landspítalans við Hringbraut."
Þroskaheft dóttir
Það var árið 1979 sem Gunnhild-
ur eignaðist þriðja barn sitt, dóttur-
ina Vöku.
„Ég vildi aldrei giftast aftur, því ég
vildi ekki bjóða sonum mínum upp
á það," segir hún. „En ég átti eftir að
eignast þriðja barnið... Ég held að líf-
ið sé einu sinni þannig að það undir-
búi okkur fyrir það sem koma skal,"
segir hún og vísar til þess að í upp-
hafi ársins 1979 hóf hún störf á vist-
heimili fyrir þroskahefta norður á
Akureyri. „Ég eignaðist Vöku dóttur
„Ég segi alltafað Vaka
sé engillsem okkur var
sendur. Hún ersólar-
geislinn minn. Ég upp-
lifði aldrei þá sorg sem
ég veit að foreldrar
sumra þroskaheftra
barna upplifa. Ég upp-
lifði hins vegar sorg
þegaryngri sonur minn
greindist geðklofi eins
ogfaðirhans."
mína í nóvember það ár og á því ári
voru líka samþykkt tímamótalög á
Alþingi um umönnunarbætur til for-
eldra þroskaheftra barna. Ég sá strax
þegar Vaka fæddist að hún væri með
Downs-heilkenni, var mongólíti,
eins og við köllum þau heima á Ak-
ureyri. En það er svo skrýtið að það
er eins og náttúran grípi inn í því ég
man ekkert eftir fyrsta deginum eft-
ir að hún fæddist. Á þriðja degi byrj-
aði ég að berjast og saman höfum
við Vaka gert margt, sem hefur ver-
ið að skila sér til þroskaheftra gegn-
um árin, þótt hún hafi verið orðin of
gömul til að njóta sumra þeirra mál-
efna."
Engill og sólargeisli
Bragi sonur Gunnhildar var tán-
ingur á þessum tíma og Gunnhildur
gerði hann að barnfóstru Vöku með-
an hún varsjálfí vinnu.
„Bragi minn segir oft að Vaka hafi
gert hann að manni, því hann hafi
þurft að læra að axla ábyrgð. Það
voru nú reyndar upp undir fimmtán
heimagangar hjá okkur og þeir hugs-
uðu allir meira og minna um Vöku,"
bætir hún við brosandi. „Það var
mjög fjörugt heimilislífið hjá okk-
ur. Eg segi alltaf að Vaka sé engill
sem okkur var sendur. Hún er sólar-
geislinn minn. Ég upplifði aldrei þá
sorg sem ég veit að foreldrar sumra
þroskaheftra barna upplifa. Ég upp-
lifði hins vegar sorg þegar yngri son-
ur minn greindist veikur á geði eins
og faðir hans."
Gunnhildur þykir hafa staðið sig
með eindcemum vel fyrir norðan og
varð þekkt fyrir baráttu sína. Hún er
hugsjónakona í eðli sínu, er einn af
stofnendum Kvennaframboðsins á
Akureyri, starfaði í mörg ár með Geð-
verndarfélagi Akureyrar og aðferðir
hennar við uppeldi Vöku hafa kennt
mörgu foreldri þroskaheftra margt.
„Ég barðist fyrir því að Vaka fengi
að fara í almennan skóla og vera í
blönduðum bekk," segir hún. „Ég
sagði skólastjóranum í Oddeyrar-
skóla reyndar strax að ef hún nýtti
sér ekki námið myndi ég láta hana
hætta. Hún reyndist hins vegar aðlag-
ast vel og er ein af þeim fáu þroska-
heftu sem ég þekki sem hefur geng-
ið vel í blönduðum bekkjum. Ég setti
hana líka í fiðlunám sem hún stund-
aði í tíu ár, því samhæfingu augna og
handa er ábótavant hjá börnum með
Downs-heilkenni. Vaka var alltaf
mjög vinsæl í skóla, enda er hún já-
kvæð og glaðlynd. Við mæðgur þykj-
um líkar að því leyti að við erum báð-
ar ákveðnar..." bætir hún við og segir
mér eina sögu sem tengist því.
„Við vorum að kaupa sófa um
daginn og þegar kom að því að borga
sagði Vaka við afgreiðslumanninn:
„Ég er í svo ægilegum vandræðum
með þessa konu, hún vill alltaf skipta
sér af öllu sem ég geri!" Þau sam-
mæltust um það, Vaka og afgreiðslu-
maðurinn, að senda mig í kaffi með-
an þau gengju frá kaupunum!"
Þroskaheftir verða að hlýða
Þegar faðir Gunnhildar hcetti að
vinna og fór á eftirlaun var hann
mikið með Vöku.
„Það sem var sérstakt við það var
að fólk af hans kynslóð hafði aldrei
vanist því að umgangast þroskahefta.
Hann sagði alltaf að það væri ekkert
að þessari stelpu," segir Gunnhild-
ur. „Ég var alltaf með það á hreinu
að Vaka yrði að læra að hlýða, því
ég hafði unnið með þroskaheftum
og upplifað það að foreldrar hlífðu
þeim gjarnan við að hlýða; vor-
kenndu þeim svo mikið að þau vildu
ekki beita sér gegn þeim. Ég veit hins
vegar sem er, að ef þroskaheftir læra
ekki að hlýða vilja þeir sem eiga að
heita heilbrigðir ekki umgangast þá,
því þá ganga þau yfir okkur. Vaka hef-
ur alltaf verið meðvituð um allar um-
gengnisreglur."
Sonur greinist með geðklofa
En barátta Gunnhildar fyrir bcett-
um aðbúnaði þroskaheftra átti ekki
eftir að verða mesta lexía lífs hennar.
Þegar Kristján sonur hennar var um
þrítugt tók Gunnhildur eftir breyting-
um á persónuleika hans.
„Mér fannst ég vera aftur að upp-
lifa það sama og þegar pabbi hans
veiktist," segir hún alvarleg á svip.
„Kristján, þessi glaði og yndislegi
drengur, breytti alveg um persónu-
leika. Hann hætti að vera glaður og
sýndi engar tilfinningar. Hann hafði
misnotað áfengi og ég hélt um tíma
í þá von að áfenginu væri um að
kenna. En hann fann enga hugar-
ró þótt hann væri duglegur að sækja
fundi. Hann fór sjálfur inn á Klepp og
bað um hjálp. Þar dvaldi hann í mán-
uð og var stilltur inn á lyf, sem hafa
virkað ágætlega. Það sem mér geng-
ur illa að sætta mig við er að hann
hefur dregið sig inn í skel sína og vill
helst vera í friði frá okkur í fjölskyld-
unni. Honum gengur illa að feta sig,
því það eru svo miklir fordómar fýr-
ir geðsjúkum í samfélaginu að hann
hefur ekki fengið vinnu. Kristján
hafði mikinn áhuga á ljósmyndun og
ég hef reynt að vekja þann áhuga aft-
ur hjá honum, án árangurs."
Eins ogjyrr hafði lífið búið Gunn-
hildi undir það sem í vcendum var.
Áður en Kristján greindist veikur
á geði hafði Gunnhildur byrjað að
starfa með Geðverndarfélagi Akur-
eyrar.
„Síðustu árin sem ég bjó á Akur-
eyri var ég í stjórn Geðverndarfélags-
ins og var ein þeirra sem stóðu að
opnun athvarfsins Lautarinnar, sem
var reyndar ekki opnað fyrr en eftir að
ég var flutt suður," segir hún. „Ég fann
til mikillar hryggðar þegar Kristján
veiktist. Þegar nákominn ættingi, ég
tala nú ekki um bamið manns, veik-
ist á geði, er það eins og að missa við-
komandi í dauðann. En nú hef ég
náð að sætta mig við að hann vill fá
að vera í friði. Það var erfitt að sleppa
tökunum, en mér tókst það."
Móðir bugast
Fyrir sex árum urðu straumhvörf
í lífi Gunnhildar þegar hún ákvað að
flytja með Vöku dóttur sína suður til
Reykjavíkur.
„Á þeim tíma hafði ég bugast
gjörsamlega," segir hún hreinskilnis-
lega. „Nokkru eftir að Kristján veikt-
ist létust foreldrar mínir með tíu
mánaða millibili. Ég var óskaplega
háð þeim og hafði í raun aldrei far-
ið að heiman, þar sem ég hitti þau
daglega allt mitt h'f. Foreldrar mín-
ir voru sterkir persónuleikar og við
andlát þeirra hrundi himininn yfir
mig. Einn daginn gat ég ekki meira.