Freyr - 01.04.1990, Blaðsíða 45

nokkuð með aldri kúnna.
Ekki er til fulls vitað hvað
veldur, en þó er helst hallast
að því að flestar kýr hafi oftar
en einu sinni fengið væga júg-
urbólgu án þess að hennar yrði
vart, og þó svo að kýrnar hafi
staðið hana af sér standi þær
eftir með hærri frumutölu.
Það er einnig álitið að þessi
þáttur vegi þyngra á búum þar
sem mikið er um júgurbólgu.
4) Kúakyn: Erlendis hafa menn
fundið mun á frumutölu mill-
um kúakynja .
í umræðunni um háa frumutölu í
innleggsmjólk hérlendis hafa
menn oftlega gripið til ofan-
greindra skýringa til að leita svara
við því hvers vegna frumutala er
hærri hér en í nágrannalöndum
okkar. Án efa er hluta ástæðunnar
að finna þar, en kannanir á vegum
Rannsóknarstofu mjólkuriðnaðar-
ins benda til þess að á þeim búum
þar sem frumutalan liggur yfir
500.000/ml (landsmeðaltal árið
1989, 491.000 /ml) sé aðalástæðan
júgurbólga.
Sem fyrr segir er frumutala
mæld í öllum mjólkursýnum sem
send eru inn til RM til efnagrein-
inga. Það eru sýni úr einstökum
kúm frá skýrslufærðum búum hjá
BÍ (tvisvar sinnum í hverjum árs-
fjórðungi) og eins tanksýni frá öll-
um innleggjendum.
Frumutala einstakra kúa: Þessi
mæling nýtist bændum og dýra-
læknum til að meta júgurhreysti
kúnna. Varast ber að líta einungis
á einstakar niðurstöður, heldur
meðaltal fleiri mælinga. Ef margar
kýr í fjósi standa með háa frumu-
tölu er nauðsynlegt að leita ráða
hjá dýralækni og mjólkureftirlits-
manni viðkomandi samlags um úr-
bætur.
Frumutala í tankmjólk: Þessi
mæling segir til um almennt júgur-
heilbrigði hjarðarinnar. Strangt til
tekið gefur hún einungis hugmynd
um tíðni dulinnar júgurbólgu, þar
sem samkvæmt reglugerð má ekki
selja mjólk úr kúm sem hafa sjáan-
lega júgurbólgu og slík mjólk á því
ekki að fara í tankinn. Með þessari
mælingu gefst mjólkursamlögum
og héraðsdýralæknum tækifæri til
að meta gæði hrámjólkurinnar frá
hverjum framleiðenda. í ná-
grannalöndum okkar austan hafs
sem vestan er öll innleggsmjólk
flokkuð eftir frumutölu. Slík
flokkun hefur ekki enn sem komið
er verið tekin upp hérlendis, en
fastlega má gera ráð fyrir að svo
verði innan skamms.
Frumutalning:
1) Elektrónísk mæling. Þessi
mælingaraðferð er notuð á
RM og hún er mikið til
sjálfvirk. Vélbúnaðurinn
kemur frá Danmörku og nefn-
ist Fossomatic. í mjólkursýnin
er blandað litarefni (ethidium
bromid) sem hvarfast við
kjarnaefnið (DNA) í frumun-
um þannig að það myndast
fluóríserandi efni. Hver kjarni
birtist því sem Iýsandi eind í
sérstakri smásjá sem telur
þessar eindir. Þar sem hver
fruma hefur einn kjarna fæst
með þessu fjöldi fruma í hverj-
um ml mjólkursýnisins.
2) Handvirk smásjártalning:
Þessi talningaraðferð er einnig
notuð á RM, en þá aðallega til
að greina í sundur hvítu blóð-
kornin, en það getur gefið vís-
bendingar um m.a. á hvaða
stigi júgurbólgan er í viðkom-
andi júgurhluta.
3) Schalms prufa (CMT) eða
bláprufa: Margir bændur
kannast án efa við þetta próf,
þar sem hægt er að beita því
heima í fjósi. Með þessari að-
ferð fæst óbein mæling á fjölda
frumaíhverjum spena. Mjólk-
að er úr hverjum spena í þar til
gerða skál og jafnmiklu af
prufuvökva blandað saman
við. í prufuvökvanum er lútur
og yfirborðsvirkt efni sem
hvarfast við kjarnaefni
frumunnar. Ef frumufjöldinn
er innan eðlilegra marka, þ.e.
færri en 200.000/ml gerist ekk-
ert, en eftirþvísemþeimfjölg-
ar myndast útfelling, og þegar
frumufjöldinn er kominn yfir
800.000/ml myndast hlaup.
Aðferðin er fljótleg og tiltölu-
lega auðveld, en varast ber þó að
nota hana umhugsunarlaust þar
sem hún er ekki nákvæm.
Breytingará efnasamsetningu
mjólkurviðjúgurbólgu
Við júgurbólgu skaðast mjólkur-
myndandi vefur og æðakerfi júg-
ursins. Þetta veldur röskun á efna-
samsetningu mjólkurinnar.
Fita: Fitumagnið minnkar lítil-
lega, en nokkur breyting verður
einnig á samsetningu fitunnar.
Ómettuðum stuttum fitusýrum
fjölgar þannig að bragð mjólkur-
innar er ekki stöðugt.
Prótein: Ostapróteinið (kasein-
ið) í mjólkinni minnkar við júgur-
bólgu, en mysuprótein eykst,
þannig að heildarpróteinmagnið er
næstum óbreytt. En sökum þess að
ostapróteinmagnið minnkar, verð-
ur nýting mjólkurinnar lakari í
ostagerð. Auk þess verða gæði
ostsins minni.
Mjólkursykur (Laktósi): Mjólk-
ursykurinn myndast eins og fita og
ostaprótein í júgrinu sjálfu og
magn hans minnkar við júgur-
bólgu. Við það minnkar svokallað-
ur osmótískur þrýstingur í mjólk-
urhólfunum og mjólkinni, sem hef-
ur það í för með sér að minni vökvi
dregst inn í júgrið úr blóðrásinni og
þar með lækkar nytin.
Jónir: Natríum-, klór- og kalsí-
umjónum fjölgar, þannig að mjólkin
verður sölt á bragðið. Aukið salt-
magn í mjólkinni leiðir síðan til
þess að rafleiðni mjólkurinnar
eykst, en þetta hafa menn notfært
sér og mælt með sérstökum tækj-
um.
Af þessu sést að fyrir utan það
að júgurbólgumjólk getur verið
heilsuspillandi þá er hún lélegt hrá-
efni.
7. APRÍL 1990
Freyr 285