Freyr - 01.11.1993, Page 36

792 FREYR
21.’93
Ormalyf og ormaveiki í sauðfé
Páll A. Pálsson, fv. yfirdýralœknir
Þess heíur verið farið á leit að ég greindi í stuttu máli frá lyfjum sem bœndur hafa
notað gegn ormaveiki í sauðfé sem og þeim iyfjum sem nú (1993) eru á Sériyfjaskrá
og því tiltœk til notkunar, en samkvœmt gildandi lagaákvœðum er ekki heimilt að
selja hér á landi sérlyf nema þau hafi verið tekin upp í áðurnefnda skrá.
Fyrst er þó rétt að víkja fáum
orðum að ormaveiki í sauðfé sem
margir hafa talið að sé sá
sjúkdómur sem einna mestu tjóni
hefur valdið sauðfjárbændum.
Enn í dag getur ormaveikin valdið
verulegu tjóni ef ekki er verið á
verði en mjög er sú hætta mismikil
eftir staðháttum, búskaparlagi,
búfjárhögum, heyverkun og veð-
urfari.
í meltingarvegi sauðfjár er að
'jafnaði að finna tegundir þráð-
orma og sjást þeir við krufningu
einkum í vinstur, ristli og langa og
geta verið fáeinir centimetrar á
lengd. Aðrar tegundir eru sumar
svo litlar, að þær sjást ekki þó að
fjöldi þeirra sé mikill, nema
sérstök leit sé gerð að þeim. Vart
munu finnast kindur hér á landi
sem ekki hýsa fleiri tegundir orma,
sé vel leitað.
Þegar sauðfé var flutt til landsins
fyrr á þessari öld mun lítill eða
enginn gaumur hafa verið gefinn
að því hvaða ormategundir þessar
kindur bæru til landsins. t>ó að
seint verði fullkannað hvaða þráð-
ormategundir finnist í sauðfé hér á
landi, er talið að íslenskt sauðfé sé
laust við sumar þær tegundir orma
sem í grannlöndum okkar geta
valdið miklu tjóni.
Skaðsemi þráðorma er fyrst og
fremst komin undir því hve magn
ormanna er mikið en einnig hvaða
tegundir er um að ræða því þær eru
misskaðlegar.
Ormategundir eru nokkuð stað-
bundnar í meltingarveginum, því
er talað um t.d. vinstrarorma,
lagaorma, ristilorma o.s.frv. en að
Páll A. Pálsson.
sjálfsögðu geta þessar ormateg-
undir líka fundist á öðrum stöðum.
Iðulega virðast lirfur ormanna
meiri skaðvaldur heldur en full-
þroska ormar.
Megn iðraormasýking veldur
bólgum og sárum í slímhlúð, eink-
um í vinstur, görnum og ristli og
sumir ormar sjúga blóð. Ormarnir
draga úr eðlilegri nýtingu fóðurs-
ins með ýmsu móti; valda deyfð,
þrótt- og lystarleysi, skituköstum
svo kindin þrífst ekki, horast jafn-
vel niður ef ekki er að gert.
Lungnaormar valda bólgu og
ertingu í barka og berkum og
bólguörðum á víð og dreif um
lungun sem stundum er undanfari
lungnabólgu af öðrum toga.
Lungnaormasýkingu fylgir oftast
hrygla og þrálát hóstaköst, sem
stundum var kallað „vetrarkvef".
Lömb, gemlingar og ungar kind-
ur eru að öðru jöfnu viðkvæmari
en fullorðið fé fyrir áreitni orma.
Þroskaferill þráðorma er í stórum
dráttum nokkuð svipaður þó að
um ólíkar tegundir sé að ræða.
Ormarnir verpa eggjum, sem
berast með saurnum í hagann. Ur
eggjunu klekjast lirfur þar sem
skilyðri eru hagstæð, hafa ham-
skipti og festa sig við grasstrá þegar
þær eru orðnar smithæfar. Kindin
gleypir lirfurnar með grasinu. í
meltingarvegi kindarinnar þrosk-
ast lirfurnar á mislöngum tíma í
fullþroska orma sem geta af sér egg
og hefst þá hringrásin á nýjan leik.
Þroskaferill lungnaorma er
nokkuð flóknari. Kindin hóstar
eggjum orma upp, þeim er kyngt
og berast með saur á beitilandið.
Þar þroskast eggin í smithæfar lirf-
ur sem berast upp í kindina með
grasinu. Ur meltingarveginum
borar lifran sér inn í blóðrásina og
berst þannig til lungnanna. Sumar
ormategundir þurfa „millivert“,
snigla, til að lirfur þeirra verið
smithæfar.
Yfirleitt eru smithæfar ormalirf-
ur í haganum mjög lífseigar, geta
lifað fá ári til árs, jafnvel lengur.
Vengjulega kemur ormaveiki í
hjörðinni þannig fram að einstaka
kindur kviðdragast, fara að fá
hlessing, jafnvel skitu. Yfirbragð
kindanna verður dauflegt. þær eru
þróttlitlar, dragast aftur úr eða
vilja leggjast við rekstur.
Sjálfsagt er að gefa þessum kind-
um ormalyf þegar í stað og sést
árangur af lyfjagjöfinni oftast inn-
an fárra daga. Þegar svo stendur á
má gera ráð fyrir að hávaðinn af
fénu sé mikið af ormum í sér og