Freyr - 15.04.1994, Blaðsíða 17

Mynd 2. Helstu gerðir framhliða í básum.
Þar sem kýr eru misstórar er æski-
legt að básarnir séu hafðir mislangir.
A mynd 2 eru sýndar helstu gerðir
framhliða í básum. Framhliðin,
ásamt bindingu þarf að veita kúnum
aðhald þegar þær teygja sig eftir
fóðri. Óhentugar framhliðar og of
stífar bindingar særa kýrnar, hindra
hreyfingar þeirra og auka hættuna á
spenastigum.
Jötukantur skilur að bás og jötu.
Hæð hans skiptir miklu máli. Of hár
jötukantur truflar kýrnar við að
standa upp og leggjast en sé kantur-
inn of lágur slæðist fóður aftur í
básinn. Hærri jötukantur en 20 cm
telst alvarlegur galli á innréttingu.
Mælt er með að efsti hluti jötukants-
ins sé sveigjanlegur gúmmírenning-
ur sem komi í veg fyrir að fóður
slæðist aftur í básinn en hindri ekki
hreyfingar kúnna.
Jatan þarf að vera a.m.k. 5-10 cm
hærri en básgólfið. Ef hæðarmunur-
inn er minni þurfa kýrnar að glenna
framfæturna út eða leggjast á hnén
til að ná til fóðursins. Þetta leiðir til
ójafns slits klaufa og eymsla í klauf-
um, hnjám og bógfestingum.
Lýsing og loftslag.
Erlendar rannsóknir sýna að hiti
hefur ekki bein áhrif á nyt kúa á
meðan hann er á bilinu 0 til 25°C.
Kjörhiti mjólkurkúa er talinn nær
neðri mörkum þessa bils. Rakastigið
hefur mikil áhrif á hreinleika bása og
kúa, almennt heilbrigði gripanna,
örveruvöxt, og tæringu byggingar-
efna. Ef rakastigið í fjósum fer oft
yfir 80% bendir það til að um alvar-
legan galla á loftræstingu sé að ræða.
Algengustu gastegundirnar í fjós-
um eru koldíoxíð (CO2), ammoníak
(NH3), metan (CH4) og brenni-
steinsvetni (H2S). Þrjár fyrsttöldu
gastegundirnar mega finnast í all-
nokkrum mæli án þess að hætta stafi
af en brennisteinsvetni er banvænt í
mjög litlum skömmtum. Það mælist
yfirleitt ekki nema þegar hrært er
upp í haughúsum en hefur við þær
aðstæður valdið dauða manna og
dýra.
Fátt bendir til að gasmengun hafi
bein áhrif á júgursýkingar. Heil-
næmi loftsins skiptir hins vegar máli
fyrir almenna líðan manna og dýra.
Dag- og náttlýsing hefur áhrif á
mjólkurframleiðslu, frjósemi,
spenastig og vaxtarhraða nautgripa.
Lýsingin hefur einnig áhrif á vinnu-
gæði og almenna líðan manna og
dýra.
I flestum árgöngum Handbókar
bænda eru upplýsingar um heppi-
lega lýsingu í gripahúsum. Reikna
má með að í fjósunum fáist 10 lux
fyrir hvert Watt/m2 en allt að 30 lux í
mjólkurhúsum. Náttlýsing ætti að
miðast við að ratljóst sé í fjósinu
(t.d. ein 60 W pera á 200 m2). Mikil
náttlýsing getur haft neikvæð áhrif á
frjósemi kúnna.
Mjaltatœkni
Vönduð vinnubrögð við mjaltir
eiga stóran þátt í að viðhalda góðu
júgurheilbrigði kúa. Dæmi eru um
að röng mjaltatækni sé talin megin
orsök júgurbólgu í ákveðnum
fjósum (Ólafur Jónsson, 1990. Júg-
urbólguverkefni í Eyjafirði 1988).
Til eru samnorrænar leiðbeining-
ar um vinnubrögð við mjaltir (sjá
Handbók bænda 1993). Áhersla eru
lögð á hreinar og vel klipptar kýr,
þurra og hreina bása og vel þrifin
mjaltatæki. Heilbrigðar kýr skal
alltaf mjólka á undan sýktum. Mjalt-
ir krefjast athygli og einbeitingar og
mjaltamaðurinn ætti ekki að sinna
öðrum verkum meðan á mjöltum
stendur. Fjölda mjaltatækja á
mjaltamann þarf að stilla í hóf svo að
tómmjaltir komi ekki fyrir. Alltaf
skal nota minnst einn hreinan
þvottaklút/pappír á kú. Mikilvægt er
að þvo spena vel, en þotturinn örvar
mjólkurvaka og kýrin selur betur.
Gerlafjöldi í mjólk ræðst mjög af
fjölda gerla á spenaendanum og
fyrst eftir mjaltir eru spenagöngin
opin og sýklar við spenaopið eiga
greiða leið upp í júgrað.
Alltaf á að mjólka fyrstu 3-4 bog-
ana í sýnakönnu. Það er besta leiðin
til að fylgjast með júgurheilsu kúnna
en jafnar líka mjólkurflæði úr kirtl-
um júgursins. Sé sýnakannan ekki
notuð getur smituð mjólk borist um
fjósið með mjaltamanni eða klauf-
um kúnna.
Miklu skiptir að biðtíminn sé
hæfilega langur. Með biðtíma er átt
við tímann frá því byrjað er að þvo
kúna þangað til tækin eru sett á
hana. Ef þvotturinn er rétt fram-
kvæmdur byrja kýrnar fljótt að selja
og þá má setja á þær. Biðtíminn ætti
aldrei að vera lengri en 2-2,5
mínútur.
Þegar mjaltatækin eru sett á spen-
ana eiga þeir að vera hreinir og
þurrir. Loftinnsog á að vera eins lítið
og mögulegt er. Ef undirbúningur-
inn er réttur og kýrin fær næði með-
an á mjöltum stendur eiga allir júg-
urhlutarnir að tæmast jafnt og án
hjálpar. Þetta er þó háð því að
mjaltatækin sitji rétt á kúnum og
Frh. á bls. 308.
S'94 - FREYR 289