Freyr - 15.04.1994, Blaðsíða 35

Mœlingar á þvagefni
(urea) í mjólk
Jón Viðar Jónmundsson
Með auknum tœkniframförum hafa ýmsar efnamœlingar sem áður voru mjög kostnaðar-
samar orðið einfaldar og ódýrar í framkvœmd. Þróaðar hafa verið hálfsjálfvirkar aðferðir
til mœlinga. Þetta á m.a. við um mœlingar á ýmsum efnum í mjólk.
Hér nægir að minna á að ekki er
nema um áratugur síðan teknar voru
upp reglubundnar próteinmælingar
á mjólk. Þeim varð fyrst komið við
vegna kostnaðar eftir að buðust
sjálfvirk og afkastamikil mælitæki til
þeirra nota. í upphafi þessa árs
þurfti að endurnýja mælitæki Rann-
sóknarstofu mjólkuriðnaðarins.
Þegar ráðist var í þá endurnýjun var
ákveðið að með nýjum mælitækjum
yrðu skapaðir möguleikar á fjölda-
mælingum á fleiri þáttum en áður.
Einn sá þáttur sem mikið hefur farið
í vöxt að mæla víða erlendis á síðustu
árum er þvagefni (urea) í mjólk.
Hvað er þvagefni?
í grein sem ég birti í 20. tbl. Freys
á síðasta ári er gerð grein fyrir grein-
ingu á hinum einstöku þáttum þess
sem talað er um undir samheitinu
prótein í mjólk. Þar er gerð grein
fyrir nokkrum einföldum efnasam-
böndum sem efnafræðilega eru ekki
prótein en eru flokkuð með þeim við
efnamælingar, þar sem þetta eru
efnasambönd sem innihalda köfn-
unarefni (N). Eitt þessara efnasam-
banda, og það þeirra sem yfirleitt er
að finna í mestu magni þessara efna,
er þvagefni.
Þetta efnasamband verður til í
allmiklum mæli við efnaskipti
próteins. Við niðurbrot á um-
frammagni próteins losar líkaminn
sig við þann hluta, sem bundinn er
köfnunarefni, með umbreytingu og
bindingu þess í þvagefni. Þetta efna-
samband er því fyrir hendi víða í
líkama gripsins og flæði þess milli
vefja og líffæra fer fram með blóði.
Ákveðið jafnvægi skapast því á milli
magns þessa efnis í blóði og mjólk.
Jón Viðar Jónmundsson.
Þannig endurspeglar mæling á þessu
efnasambandi í mjólk magn þess í
blóði gripsins.
Sú mælieining sem valin hefur
verið fyrir þetta efni við mælingarn-
ar hér á landi er mmol/1 (millimól í
lítra). Mæligildi eru þar yfirleitt á
bilinu 1-10 en geta í undantekning-
artilvikum farið umfram þessi mörk.
Þess má hér til gamans geta að
efnasambandið þvagefni er hægt að
nota við fóðrun jórturdýra vegna
þess að gerlar í vömb þess geta um-
breytt slíkum köfnunarefnissam-
böndum, sem ekki eru eiginleg
prótein, í prótein með lífsstarfsemi
sinni.
Hvað segja þessar
mœlingar?
Eins og áður segir er þvagefnið
eðlileg afurð niðurbrots á um-
frammagni próteins hjá jórturdýr-
um. Mæling á þessu efni gefur því
vissar vísbendingar um próteinfóðr-
un. Ef magn þessa efnis er mjög lítið
kann það að vera vísbending um
vöntun á próteini í fóðri gripanna.
Sýni mælingar óeðlilega lág gildi og
samtímis er próteinprósenta í mjólk
lág á búinu er veruleg ástæða til að
ætla að skortur á próteini í fóðri geti
verið ástæða fyrir þessu ástandi. Við
slíkar aðstæður er full ástæða til að
huga að endurskipulagningu fóðr-
unar á búinu.
Mjög há gildi benda til mikils
magns efnisins. Ástæður þess eru þá
oft á tíðum offóðrun með próteini
eða þá að nýting á próteini úr fóðri
er af einhverjum ástæðum mjög lé-
leg. Ef grunur er um að síðartalda
skýringin eigi við er full ástæða til að
huga að úrbótum.
Hvernig má nota
mœlingarnar?
Slíkar mælingar hafa mjög verið
að ryðja sér til rúms víða í nágranna-
löndunum á allra síðustu árum. Þar
hefur á allra síðustu árum verið tek-
ið upp nýtt mat á próteini í fóðri
jórturdýra og virðast allir sammála
um að slíkar mælingar hafi mjög
hjálpað við að leita uppi þau bú þar
sem fóðrun er áfátt í þessum efnum.
Allir virðast sammála um að slíkar
breytingar hafi leitt af sér verulegar
breytingar til batnaðar á fóðrun
kúnna. Annar þáttur sem miklu
varðar í allri umræðu um þessi mál í
nágrannalöndunum er að með
breyttu fóðurmati er talið að mjög
hafi tekist að bæta nýtingu próteins í
fóðri þannig að mengun af köfnun-
arefni frá búfjárhaldi hafi stórlega
8*94 - FREYR 307