Freyr - 01.10.1998, Qupperneq 22

Svínapest á Islandi
Svínapest (Hog eholera, Swine
fever) er bráðsmitandi sjúkdóm-
ur sem veirur valda. Sjúkdómurinn
leggst á svín á öllum aldri, en mis-
þungt; harðast úti verða að öðru
jöfnu ungir grísir. Veikin er ein-
göngu bundin við svín, tamin og
villt. Önnur húsdýr taka ekki veik-
ina. Vegna þess hve svínapest dreg-
ur mörg svín til dauða alla jafnan,
dregur úr þrifum og viðkomu og hve
varnaraðgerðir gegn henni valda
þungum búsifjum beint og óbeint, er
svínapest meiri ógnvaldur en aðrir
svínasjúkdómar.
Nýjasta dæmi um þetta er að á
síðasta ári (1997) herjaði svínapest í
Hollandi, þar sem svínabú eru stór
og liggja þétt saman. Olli veikin
óhemju tjóni og lamaði svínarækt
þar í landi, um 10 milljónir svína
drápust eða voru drepin til þess að
hefta útbreiðslu veikinnar. Er veikin
nú loks í rénum eftir að hafa herjað í
rúmt ár í landinu. Óbeint tjón sem af
veikinni leiddi er talið að muni
verða enn meira en hið beina tjón er
dýr drápust eða voru felld í vamar-
skyni.
Talið er að svínapestin hafi borist
til Hollands frá Þýskalandi; en þar í
landi hafa menn barist við veikina í
þrjú ár 1993-1997, og enn ekki tek-
ist að kveða hana niður að fulllu þó
að yfir tvær milljónir svína hafi
drepist eða verið felld til að hamla
útbreiðslu veikinnar.
A síðustu fimm árum (1993-
1998) hefur svínapest verið staðfest
í 20 löndum í Evrópu og eru Norð-
urlönd og Bretlandseyjar einu lönd-
in þar sem veikin hefur ekki verið
staðfest þessi ár, þó að hún hafi gert
vart við sig á árum áður í þessum
löndum.
Ráðamenn hjá Efnahagsbanda-
laginu hafa ekki heimilað að nota
bóluefni til þess að hamla gegn
veikinni. Astæðan er talin vera sú að
bóluefni gegn svínapest eru ekki
sögð vera einhlít vöm og því hætt
við að veikin geti orðið landlæg
væri bóluefni notað.
Það sem þó vegur ef til vill
þyngra er að lönd sem kaupa mikið
af svínaafurðum banna innflutning á
svínafurðum frá löndum þar sem
bóluefni gegn svínapest er notað.
Eins og samgöngum og flutning-
um á svínum innan Evrópusam-
bandsins er nú háttað, þar sem allt
skal vera sem frjálsast, er aldrei að
vita hvar pestin stingur sér niður
næst. Frá Hollandi barst svínapestin
t.d. allt suður til Spánar á liðnu ári
með flutningi svína sem talin vom
heilbrigð.
Enn er verið að berjast við svína-
pest í ýmsum löndum Evrópu þegar
þetta er ritað vorið 1998, (Þýska-
landi, Belgíu, Ítalíu, Spáni) og á
ýmsu gengur í þeirri baráttu.
Lönd í Evrópu sem enn em utan
Evrópubandalagsins munu hins
vegar sum beita bólusetningu til að
hamla gegn veikinni og þar er pestin
því landlæg.
Því þarf aðgæslu við allan flutn-
ing á svínum og matarleifum ef þær
eru nýttar til svínafóðurs. I því sam-
bandi verður að hafa í huga að svín
geta verið smitberar löngu eftir að
þau hafa náð heilsu eftir svínapest
og fyrir kemur einnig að svín geta
dreift smiti skamma hríð áður en
sjúkdómseinkenni koma fram enda
eru einkennin stundum óljós í byrj-
un eins og reynsla hefur oft sýnt,
þegar um milda stofna svínapestar-
veim er að ræða.
Svínapest á íslandi
Til Islands hefur svínapest borist
einu sinni svo að vitað sé, olli hún
miklu tjóni og tók það mörg ár, áður
en tókst að útrýma henni að fullu.
Asgeir Ó. Einarsson sem þá var
starfandi dýralæknir í Reykjavík
greinir svo frá: „27. júní 1942 var
mér fyrst gert aðvart um þessa veiki
frá Bjarmalandi við Laugames. Þar
vom 13 svín. Sýktust þau hvert á
fætur öðm. Sum drápust úr pestinni,
en öðram var slátrað. Frá Bjarma-
landi barst veikin með sláturdýmm
til tveggja annarra svínabúa, að
Klömbrum við Rauðarárstíg og til
svínabús Sláturfélags Suðurlands”.
Asgeir telur að veikin hafi borist
með svínakjöti frá Ameríku en svín-
um í Reykjavík og nágrenni var gef-
inn matarúrgangur frá ameríska
setuliðinu. Rétt er að geta þess að
meðan á styrjöldinni stóð var ekki
unnt að framfylgja banni við inn-
flutningi sláturafurða, sem herinn
þurfti að nota í eldhúsum sínum.
Fljótlega breiddist veikin út til
fleiri svínabúa í nágrenni Reykja-
víkur, t.d. að Urðum við Engjaveg,
Reykjum í Mosfellssveit, svínabúi
Bakara, Kleppspítalabúinu, Upp-
landi við Suðurlandsbraut o.fl.
Ymist mátti rekja upptök veik-
innar til notkunar ósoðins matarúr-
gangs eða samgangs fólks frá smit-
uðum búum eða frá sláturhúsi þar
sem smituðum dýrum hafði verið
lógað og menn báru þaðan smit á
skófatnaði.
I byrjum styrjaldarinnar hljóp
mikill vöxtur í svínahald í Reykja-
vík og nærsveitum. Byggðist það á
því að svínabændur fengu þá tæki-
færi til að nýta matarleifar úr eld-
húsum setuliðsins án endurgjalds. I
þessum eldhúsúrgangi leyndust oft
kjötleifar ýmisskonar, sumar hráar.
Eftir að svínaeigendur gátu nýtt þetta
fóður í stórum stfl margfaldaðist
22 - Freyr 12/98