Freyr - 01.10.1998, Blaðsíða 25

dýralæknir í Reykjavík fylgdist um
áratuga skeið vel með heilsufari
svína í héraðinu. Taldi hann að al-
menn bólusetning og aukið aðhald
varðandi notkum matarleifa til
skepnufóðurs hafi verið þeir þættir
sem mestu máli skiptu í báráttunni
við svínapestina og að lokum leitt til
þess að hún hvarf með öllu.
Astæða er til þess að vekja at-
hygli á því að þrátt fyrir að margir
svínabændur yrðu fyrir verulegu
tjóni af völdum veikinnar, kom
aldrei til neinna bóta af opinberu fé,
þó að tjón af völdum sauðfjársjúk-
dóma væri bætt á ýmsan hátt á sama
tíma.
Þó að hálf öld sé nú liðin síðan
barist var við svínapest hér á landi
þótti rétt að rifja þessa baráttu upp í
stórum dráttum, ekki síst vegna þess
að með bólusetningu tókst að upp-
ræta veikina á nokkrum árum, sem
víðast hvar annars staðar hefur ekki
tekist. En að vísu voru ýmsar ytri að-
stæður okkur hagstæðar í því sam-
bandi.
Hvort þessari aðferð yrði beitt á
ný ef svo hörmulega skyldi til takast
að svínapest bærist aftur til landsins
skal engu spáð um, eða hvort gripið
yrði til róttækari aðgerða, líkt og nú
er fyrirskipað innan Evrópusam-
bandslanda.
Helstu heimildir:
1. Arsskýrslur Tilraunastöðvar Há-
skólans í meinafnræðium að Keld-
um: 1949, 1950 og 1951.
2. Asgeir O. Einarsson: Svínafárið,
Freyr 1942, 37. árg. bls. 125-126.
Dagbækur og munnlegar upplýs-
ingar.
3. Dunne H.W.: I Diseases of Swine
1964, bls. 140-186.
4. Torrey J.R: I Animal Diseases
1956, bls. 354-362.
5. Jón M. Guðmundsson, Reykjum,
munnlegar upplýsingar 1998.
6. Morgunblaðið 21. og 24. júlí og 9.
ágúst 1942.
7. Dagblaðið Vísir 5. september
1942.
Olíkur hugs
unarháttur
ikill munur er á hugsunarhætti
í Bandaríkjunum og Evrópu-
sambandinu hvað varðar búvöru-
framleiðslu og matvælaiðnað. Af-
leiðing þess er að Bandaríkin fram-
leiða ódýrari matvæli en ESB.
Bandaríkjamenn hafa sett sér það
markmið að auka hlut sinn á heims-
markaði fyrir matvæli og þar verður
að horfast í augu við eftirfarandi:
1. Framleiðslukostnaður er nú
hvergi lægri en í Bandaríkjunum.
2. Bandaríkin, sem eina stórveldið,
mun beita afli sínu til að ná betri
aðgangi að heimsmarkaðnum.
3. Bandarísk búvöruframleiðsla er í
sókn eftir að lög hafa verið sett
um fullt frelsi til búvörufram-
leiðslu, „Freedom to Farm”, og
með framförum í framleiðslu
vaxtarhormóna og í erfðatækni,
sem annað hvort er bönnuð í ESB
eða ESB hefur þar dregist aftur úr.
Undirstaða bandarísks landbún-
aðar og landabúnaðarstefnu er vís-
indi, rannsóknir, aukin framleiðsla,
nýjar framleiðsluaðferðir og ný
tækni.
Eins og önnur lönd vilja banda-
rískir bændur framleiða bestu mat-
vörumar handa neytendum. Skoð-
anamunurinn birtist hins vegar þeg-
ar farið er að ræða um hvað sé best
fyrir neytendur.
I Bandaríkjunum eru það vísind-
in sem skera úr um það hvort vara sé
holl og framleiðsluaðferðir í lagi.
Umhverfissjónarmið, aðbúnaður og
velferð búfjárins, félagsleg sjónar-
mið o.s.frv. gegna ekki sama hlut-
verki og í ESB. Sveitasæla er ekki
til í bandarískum landbúnaði, kjör-
orðið er: því stærra, því betra.
Hinar stóm bandarísku borgir og
hinn umfangsmikli og afar iðnvæddi
landbúnaður hefur leitt til þess að
bandarískir neytendur hafa sáralitlar
áhyggjur af því hvað gerist með bú-
vörurnar áður en þeim er raðað í
búðarhillumar. Yfirvöldin eiga að
tryggja að vörumar séu í lagi. Það
gerist m.a. með því að leyfa geislun
matvæla, skolun kjúklinga í klór-
upplausn o.s.frv. Hin hraða sókn
erfðatækni í Bandarrkjunum veldur
áhyggjum. Sitthvoru megin Atlants-
ála hafa um langt árabil farið fram
rannsóknir í erfðatækni. Við í Dan-
mörku höfum lengi heyrt talað um
tilraunir og umfjöllum um viður-
kenningu á erfðabreyttum sykurróf-
um. Neytendur eru tortryggnir
gagnvart þessu nýja afbrigði af syk-
urrófum og talað er um genatrix
(genmanipulation).
I Bandaríkjunum er afstaða til
erfðatækninnar jákvæð. Þessi tækni
gefur af sér betri afurðir, á lægra
verði, það er unnt að auka fram-
leiðsluna og jafnvel er talað um um-
hverfisvænni framleiðslu, þar sem
notkun vamarefna (t.d. gegn ill-
gresi) minnkar verulega.
Af sjónarhóli Bandarikjamanna
verður ekki aftur snúið. Genbreytt
afbrigði nytjajurta munu verða alls-
ráðandi. þegar á þessu ári mun 30-
) 40% af uppskeru mais og sojabauna
| verða erfðabreytt. Innan skamms
| verður ekki unnt að halda aðskildum
erfðabreyttum og ekki erfðabreytt-
um afurðum.
í ESB er afar erfitt að fá erfða-
breyttar búvörur viðurkenndar. Það
er jafnvel erfitt að fá hið opinbera til
að fjalla um málið. Aðildarlönd
ESB em innbyrðis ósammála. Banda-
rískur vararáðherra orðaði þetta
þannig nýlega: „I USA eru nú þegar
framleiddar búvömr með tvö erfða-
breytt gen og áður en langt um líður
með fimm eða sex. það mun ESB
ekkert geta ráðið við”.
Grein eftir Jörgen Möllegaard í
Landsbladet nr. 32/1998.
M.E. Þýddi.
Freyr 1 2/98 - 25