Freyr - 01.10.1998, Síða 24

tappað úr þessum svínum og unnið
úr því sermi, sem notað var til að
dæla í heilbrigða grísi í varnarskyni.
I Bandaríkjunum var samtímis oft
dælt í grísina blóði úr svíni með
svínapest. Þessi samtíma inndæling
með varnarsermi og blóði sem í
voru svínapestarveirur var víða not-
að fram yfir síðari heimstyrjöld í
Bandaríkjunum og þótti gefast vel
en varð um leið til þess að halda
veikinni við.
Til að draga úr tjóni af völdum
svínapestarinnar hér á landi var
varnarsermi, framleitt í Bandaríkj-
unum, víða notað og þótti reynast
vel oftast nær, þó að sjálfsögðu væri
ekki hægt að uppræta veikina á þann
hátt.
Af dagbókum Asgeirs Einarsson-
ar frá þessum árum sést að hann hef-
ur dælt sermi í grísi í flestum svína-
búum í Reykjavík og nágrenni eða í
50-60 búum alls, en flest voru búin
smá. Var aðgerðum hagað eftir út-
breiðslu veikinnar á hverjum tíma.
Þess er rétt að geta að áður en
heimilað var að nota þetta banda-
ríska varnarsermi var gerð tilraun
árið 1942 með nokkra grísi, fjórir
voru dældir með blóðvatni (sermi)
en einn ekki dældur. Síðan voru allir
grísimir smitaðir með smáskammti
af blóði, sem tekið var úr svíni veiku
af svínapest. Þeir grísir sem dældir
voru með varnarsermi lifðu af, en sá
sem skilinn var útundan drapst úr
svínapest. Þótti þessi tilraun sýna
ótvírætt gagnsemi þessa varnar-
sermis og var það eins og að framan
er sagt notað í mörgum svínabúum
til að draga úr tjóni af völdum veik-
innar.
Þar sem svínabændur héldu áfram
að nýta matarleifar frá eldhúsum
hersins, oftast án þess að sjóða þær,
stakk pestin sér sífellt niður öðru
hvoru.
Eftir að erlendur her hvarf brott
af landinu 1945 og 1946 var matar-
úrgangur frá hemum ekki lengur til-
tækur og þá drógst svínabúskapur
töluvert saman á þeim stöðum þar
sem matarleifar úr eldhúsum hersins
höfðu verið nýttar sem fóður.
Samkvæmt skýrslu Hagstofu ís-
lands voru fullorðin svín talin vera
1508 árið 1943. Fjórum árum síðar
1947 var tala fullorðina svína á
landinu aðeins 125. Astæðan til
þessarar fækkunar er sennilega sú
að þegar ekki fékkst lengur eldhús-
úrgangur frá setuliðinu til fóðurs
fyrir svín hættu margir svínabúskap,
auk þess breiddist svínapestin út á
þessum árum og gerði svínabænd-
um erfitt fyrir. Arið 1949 var undir-
ritaður vamarsamningur við Banda-
rfki Norður Ameríku eftir að ísland
hafði gerst aðili að Atlantshafs-
bandalaginu. Fljótlega eftir það
fjölgaði hermönnum og erlendu
starfsliði á Keflavíkurflugvelli. Með
sérstökum ákvæðum í vamarsamn-
ingum mátti flytja þangað erlendar
kjötvörur af ýmsu tagi til afnota fyr-
ir hermenn og annað erlent starfs-
fólk á Keflavíkurílugvelli.
Svínabændur leituðu fljótlega
eftir því að geta notað matarleifar úr
eldhúsum hersins á Keflavíkurflug-
velli til skepnufóðurs. Var notkun
matarleifa heimiluð ef þær væru
soðnar áður en skepnur væm fóðr-
aðar með þeim. Til að auðvelda
eftirlit fengu ákveðnir aðilar þessa
heimild.
Þrátt fyrir að dregið hefði úr
notkun matarleifa til skepnufóðurs á
árunum eftir að herinn hvarf brott,
hélt svínapest áfram að stinga sér
niður öðru hverju og gerði t.d. veru-
legt tjón veturinn 1949.
Jafnframt fór að bera á því að
sjúkdómseinkenni og líffærabreyt-
ingar í sjúkum dýrum væm mildari
heldur en var þegar veikin barst
fyrst til landsins. Gat þá verið örð-
ugt að greina sjúkdóminn með vissu
í byrjun veikinnar, enda þá ekki
þekktar þær rannsóknarstofuaðferð-
ir til greiningar svínapestar sem nú
er beitt og taldar nauðsynlegar.
Á þessum árum (1944-1946) var
unnið að því að þróa bóluefni gegn
svínapest m.a. í Bretlandi og höfðu
sérfræðingar við Tilraunastöðina á
Keldum haft tækifæri til þess að
fylgjast með rannsóknum þar sem
einkum var unnið að þróun svo-
nefnds „crystal violett” bóluefnis,
en það veitti bólusettum svínum
vöm gegn veikinni í allt að því eitt
ár.
Þá hafði enn ekki tekist að rækta
svínapestarveirur í fmmugróðri og
voru því lifandi heilbrigð svín notuð
til veiruræktunar. Svínin vom sýkt
með völdum stofnum af svínapest-
arveiru og þegar veikin náði há-
marki, sex til átta dögum eftir sýk-
ingu, var safnað blóði úr svínunum.
Var stundum safnað blóði úr sama
svíni nokkrum sinnum.
Til að gera veirumar í blóðinu
óvirkar og hættulausar var í blóðið
blandað litarefninu, krystalviolett
ásamt ethylenglykol og ýmsum að-
ferðum og prófunum beitt til þess að
tryggja að bóluefnið væri hættulaust
og kæmi að gagni, þ.e. veittu bólu-
settum svínum ónæmi.
Tilraunastöð Háskólans að Keld-
um fékk nokkurt magn af þessu
bóluefni til reynslu frá rannsóknar-
stofnunni í Weybridge í Bretlandi
þar sem bóluefnið var framleitt. Var
hluti af svínum á nokkmrn búum
bólusett með þessu bóluefni haustið
1949. Ekkert bólusettu svínanna
fékk svínapest í faraldri sem geisaði
veturinn á eftir þó að svín í nábýli
veiktust af pestinni.
Að fenginni þessari reynslu tókst
fyrir forustu Ásgeirs O. Einarssonar
að fá svínabændur til þess að taka
upp bólusetningar með þessu bresku
bóluefni gegn svínapest sem Til-
raunastöðin á Keldum sá um að
fengist flutt til landsins. Þessum
bólusetningum var haldið áfram um
árabil. Smám saman bar minna og
minna á svínapest uns hún var talin
horfin með öllu.
Síðar kom í ljós, við frekari rann-
sóknir erlendis, að nokkrir ann-
markar voru á þessu bóluefni þó að
það virðist ekki koma að sök hér á
landi.
Ekki munu nú tiltækar öruggar
heimildir um það hvenær svínapest
var síðast greind hér á landi með
vissu, en talið er að tveir grísir haft
fundirst með einkennum svínapestar
fyrri hluta ársins 1955, þ.e. Þrettán
árum eftir að veikin barst fyrst til
landsins.
Ásgeir O. Ásgeirsson héraðs-
24 - Freyr 1 2/98