Freyr - 15.10.1998, Page 17

legum framförum í stofninum um
sama prósentustig. Áhrifin af þessu
voru þó mismunandi eftir því hve
stór hluti hvolpanna var lífdýra-
dæmdur. Fyrstu 20% af hvolpunum,
sem voru ekki lífdýradæmd, leiddu
aðeins til 10% framfaraskerðingar í
heildar ræktunarárangrinum. Hins
vegar orsökuðu síðustu 10% af hvolp-
unum, sem voru ekki lífdýradæmd-
ir, (þ.e.a.s. enginn hvolpur dæmdur)
20% framfaraskerðingu og var þá
útkoman orðin, engar ræktunarfram-
farir þegar á heildina var litið.
Athuganir á hæfni
dómara
En ekki er nóg að dæma bara og
dæma, eitthvert samhengi verður að
vera í hlutunum. Út frá fræðilegu
sjónarmiði má segja að auðvelt sé að
mæla fijósemi og stærð dýra, það er
bara að nota skýrsluhaldið, telja og
vigta. Vandamálið virðist hins vegar
vera töluvert þegar skoðaður er ár-
angur af hinu huglæga mati. Athug-
un sem gerð var í Noregi 1969 á
samræmi milli þriggja dómara við
lífdýradóm og endurtekinn dóm
þeirra á sama dýri sýndi háa fylgni
milli dómara og endurtekinna mæl-
inga á stærð og lit dýra r = 0,63-
0,93. Samræmið var ekki eins gott
þegar verið var að dæma dýpt og
þéttleika feldsins, en fylgnin milli
endurtekinna dóma var frá r = 0,31
til r = 0,63 og á þéttleikanum frá r =
0,17 til r = 0,59 hjá sama dómara.
Við dóminn á þéttleika feldsins kom
fram mikill munur milli dómara.
Könnun var gerð í Finnlandi 1983
þar sem 30 högnar voru dæmdir
tvisvar af sömu dómurum. Þar
reyndist fylgnin milli endurtekinna
dóma vera r = 0,41. I sambærilegri
tilraun sem gerð var á þremur býlum
í Danmörku með u.þ.b. 4000 dýr
kom í ljós að fylgni milli endurtek-
inna mælinga á þéttleika feldsins og
dýpt hans var r = 0,49, en heldur
hærri fylgni fékkst milli dóma á lit
og hreinleika.
Það er ljóst af þessum athugun-
um að mönnum gengur verr að
dæma þéttleika og dýpt feldsins
heldur en lit og stærð dýrsins og að
huglæga matið á feldgæðunum er
breytilegt milli dómara og milli end-
urtekinna dóma á sama dýri af hálfu
sama dómara. I þessum greinum var
ekki minnst á starfsreynslu þeirra
manna sem þátt tóku í athugunum.
Að lokum
Hér hefur verið velt upp nokkrum
fróðleik úr rannsóknum sem gerðar
hafa verið á mismunandi ræktunar-
aðferðum. Ég ætla ekki að leggja
dóm á hvað sé rétt að gera enda get-
ur það verið fleira en eitt og mis-
munandi eftir stöðu hvers og eins.
Til gamans má þó benda þeim á,
sem eru ekki vissir um „ræktunar-
stöðu“ sína, að skoða söluskýrslum-
ar t.d. Framleiðsluyfirlitið, en sú
skýrsla kemur árlega frá uppboðs-
húsinu og inniheldur mjög vel sund-
urliðaða flokkun á allri framleiðslu
viðkomandi árs. Þar er unnt á mjög
auðveldan hátt að bera sig saman
við meðaltalið á uppboðshúsinu, t.d.
undir liðnum gæðatölur, en þar er
uppboðshúsið með töluna 100 fyrir
hvem og einn eiginleika (lit, stærð,
gæði og hreinleika) en framleiðand-
inn fær síðan tölu fyrir sömu eigin-
leika sem liggur öðm hvom megin
við hundraðið.
Þessi samantekt hér og önnur
grein í blaðinu (Samband lífdýra-
dóms og skinnaeiginleika hjá svart-
mink) gefa þó að mínu mati mjög
sterkar vísbendingar um mikilvæga
þætti sem rétt getur verið að hafa í
huga. Til lengri tíma litið benda allar
rannsóknir á að best sé fyrir menn
að dæma sem stærstan hluta dýr-
anna og hafa inni í ræktunarmark-
miði sínu alla þá þætti ræktunar-
starfsins sem ætlunin er að bæta
með kynbótum. Til að geta ráðið við
að vega alla þessa þætti saman, oft
með mismunandi áherslum á milli
ræktenda, hlýtur það að vera kostur
að nota ræktunarforrit eins og t.d.
Danmink þar sem hægt er að búa til
eina einkunn fyrir einstaklinginn
byggða á dómum hans sjálfs og nán-
ustu ættingja.
Ræktunarmarkmið hvers og eins
hlýtur þó að vera grunnurinn að
framförum í ræktunarstarfmu. Þar
sem um huglægt mat er að ræða, oft
á eiginleikum með frekar lágt arf-
gengi, verður það að teljast mikil-
vægt að lágmarka sveiflur í mati á
þeim ár frá ári. Við mat á hinum
huglægu eiginleikum þarf því að
hafa einhverja ákveðna stefnu og
skoðun á því hvemig „drauma-
dýrið“ á að líta út og reyna síðan að
framfylgja henni. Með öðram orð-
um hlýtur að vera mikilvægt að
tryggja að sami aðili leggi dóm á
hinn huglæga þátt ár eftir ár. Ætli ör-
uggasta leiðin til þess sé ekki að
þjálfa sjálfan sig upp í að dæma
þannig að maður geti framkvæmt og
framfylgt eigin stefnu?
Heimildarskrá
Bprsting, E., 1992. A multi-trait selection
experiment with standard mink, to eva-
luate computer supported mink breed-
ing. Danish Fur Breeders Association.
78 s.
Bprsting, E. 1996. Frasortering f0r Iivdyr-
vurdering. Heimasíða Fyn og Sydjyl-
lands Pelsdyravlserforening.
Einar Eðvald Einarsson. 1997. Samband
lífdýradóms og skinnaeiginleika hjá
svartmink (Scanblack). Aðalritgerð, Bú-
vísindadeildin Hvanneyri 1997; 30 s.
Falconer, D.S. 1989. Introduction to
Quantitative Genetics. 3. edition. 432 s.
ISBN 0-470-21162-8
Lohi, O., E. Bprsting., U. Joutsenlahti., K.
R. Johannessen., E. J. Einarsson., G.
Lagerkvist & Magnús B. Jónsson.
1986. Analyses of pelt prices as an aid
in breeding programmes. NJF-Utred-
ning/Rapport (54): 1-9.
Magnús B. Jónsson, 1971. Variasionsár-
saker for noen produksjonsegenskaper
hos mink. Meld. Norg. Landbr.Högsk.
50(6): 57 s.
Borg, P., 1997. Hvor mange tæver skal der
være i en linie og hvor mange hvalpe
behpves livdyrbedpmt? Medlemsblad
for Dansk pelsdyravlerforening. 58(9):
410-411.
Vilva. V. & H. Kenttamies. 1988. Pheno-
typic and Genetic Parameters for Body
Size and Fur Characteristics in Mink.
Acta Agric. Scand. 38:243-252.
Freyr 13/98 - 17