Freyr - 01.10.1999, Blaðsíða 18

Fóðrun og frjósemi
Inngangur
Margir þœttir hafa áhrif á frjó-
semi mjólkurkúa. Mikilvœgastir
eru fjósgerðin, fjósamaðurinn og
fóðrunin.
Lauslegar athuganir höfundar
benda til þess að í hefðbundnum
básafjósum sé fanghlutfallið við
fyrstu sæðingu nálægt eða innan
við 50%. Hins vegar er breytileik-
inn mjög mikill, frá innan við 10%
og upp i um 70%. Það er einnig
greinilegt að ekki sést nema innan
við helmingur beiðslanna á kúnum
í þessum sömu fjósum. Þessi
árangur er svipaður því sem sést er-
lendis.
Helsta ástæða þetta lélegrar frjó-
semi er slakt beiðsliseftirlit. Það er
vitað að í fjósum þar sem kýmar
eru leystar í mjaltir er fanghlutfall-
ið miklu hærra, líklega yfir 65% og
fyrir kemur allt að 80%.
Önnur ástæða fyrir lítilli frjósemi
er fóðrun og er þar fyrst og fremst
horft til orku- og próteinfóðrunar.
Hér á landi var um tíma rekin fóðr-
unarstefna sem bauð upp á frjó-
semisvandamál. Það er sú aðferð
að láta kýr mjólka af sér holdum.
Margir bændur komust ótrúlega vel
upp á lag með þessa fóðrunarað-
ferð, fengu miklar afurðir með
mjög litlu kjarnfóðri og sluppu
samt við fóðrunarsjúkdóma eins og
súrdoða. Hins vegar bauð aðferðin
upp á ófrjósemi af ýmsum toga.
Reikna má með að við bestu að-
stæður haldi 70-80% mjólkurkúa
þegar þeim er haldið eða þær eru
sæddar. Þó frjóvgast hærra hlutfall
eggjanna. Flestir fósturvísarnir
sem verða ekki að kálfi drepast svo
snemma að þeir hafa ekki áhrif á
lengd næsta gangferils. Örlítill
hluti drepst svo seint að næsta
gangmáli seinkar nokkuð eða kýrin
beiðir aftur eftir nokkrar vikur. Það
mjólkurkúa
eftir
Þorstein
Ólafsson,
dýralækni,
Búnaðar-
sambandi
Suðurlands
er ekki vitað hvað veldur því að
fósturvísarnir í kúm hafa minni
lífslíkur en i öðru búfé, eins og ám.
Vissir fóðrunarþættir eru þó taldir
geta valdið þessu, samhliða mikilli
fóðurþörf nythárra kúa.
Skilyrði fyrir því að hægt sé að
halda kúm eða sæða þær er að þær
séu farnar að beiða og að beiðslin
sjáist. Fóðrun hefúr áhrif á þessa
þætti.
Til þess að fóðra til
hámarks frjósemi þurfa
orka, prótein og nyt að
vera í jafnvægi
Neikvœtt orkujafnvœgi veldurþvi
að fyrsta egglosi eftir burð seinkar,
kýrnar verða dulgengar og
fanghlutfallið verður lágt.
Óhjákvæmilegt er að hámjólka
kýr mjólki af sér holdum fýrstu
vikumar eftir burð. I athugun á
Stóra-Armóti var tveimur hópum
af kúm gefið mismikið kjarnfóður.
Annar hópurinn var kominn i orku-
jafnvægi eftir tvær vikur en hinn
eftir sex vikur. Erlendar rannsóknir
benda til þess að þetta jafnvægi ná-
ist ennþá seinna. Það má því búast
við að hámjólka kýr séu að mjólka
af sér holdum í sex til átta vikur eft-
ir burð. Feitar kýr og fyrsta kálfs
kvígur hafa minni átgetu en eldri
kýr.
Með því að íylgjast með holda-
stigum kúnna má gera sér í hugar-
lund hve mikla orku vantar í fóðrið.
Þvi meiri sem holdrýrnunin er þvi
meiri líkur eru á því að kýrin beiði
ekki eða sjáist ekki beiða. Sumar
rannsóknir benda til þess að sam-
hengi sé milli neikvæðs orkujafn-
vægis og lágs fanghlutfalls. Það er
þekkt staðreynd að fanghlutfallið
hækkar eftir því sem líður frá burði
og er komið i hámark u.þ.b. 90
dögum eftir burð.
Athugun frá fystu árum 9. ára-
tugarins sýndi að kýr í níu íslensk-
um ijósum í Eyjafirði og Árnes-
sýslu fóru að beiða að jafnaði 40
dögum eftir burð. Það var mikill
munur á milli fjósa, stystur var
þessi tími 25 dagar í einu fjósi og
lengstur 60 dagar í öðru. Ekki
fannst nein ástæða fyrir þessum
mun í þessum athugunum enda var
fóðrunin ekki rannsökuð. Á Stóra-
Ármóti er þessi tími nálægt 30
dögum.
Undirbúningur fóðrunarinnar
eftir burð hefst í lok geldstöðunnar.
Mikilvægt er að kýrnar séu í
hæfilegum holdum um burð. Á
seinni árum hafa menn aftur farið
að leggja áherslu á að meta hold
kúnna með holdastigun. Æskilegt
er að holdastig kúnna séu 3,5 til 4
við burð. Það er að segja að hún á
að vera svo feit að það þurfi svolít-
inn þrýsting til þess að finna rif-
beinin, háþornin sjást ógreinilega
og svæðið fyrir aftan mjaðmaspað-
ana er vel holdfyllt. Hins vegar má
kýrin alls ekki vera akfeit.
Grunnfóðrið í íslenskum fjósum
er hey af ýmsum gerðum.
Til þess að fóðrunin geti verið
markviss verður bóndinn að hafa
einhverja hugmynd um hvernig
heyið er samsett. Hann þarf að láta
efnagreina það hey sem hann ætlar
18 - FREYR 11/99