Freyr - 01.10.1999, Blaðsíða 30

og fremst langtímaáhrif, áburðar-
efnin losna hægt og jákvæð áhrif
hafa víða verið staðfest á jarðvegs-
líf, svo sem köfnunarefnisgerla og
rótarsveppi en einnig á rótarvöxt
svo og á smára.
Losun næringarefna úr lífrænum
áburði lýtur að því leyti sama lög-
máli og losun úr jarðvegi að hún er
háð lífstarfsemi og þar með hita. Á
vorin, meðan jarðvegurinn er enn
kaldur en gróður er að fara á stað,
er hætta á að næringarefnin losni
ekki nógu hratt.
Áburðaráætlanir í lífrænni rækt
þurfa að byggja á efnajöfnuði og
næringarefnabókhaldi [3]. í lífrænni
rækt er enginn tilbúinn áburður
borinn á og það er því líklegt að
næringarefnabókhald og efhamagn í
búfjáráburði sé annað en í hefð-
bundnum landbúnaði, en athuganir á
því liggja ekki fyrir af íslenskum bú-
um. Þó er hægt að fá ákveðna hug-
mynd um tölustærðir á magni ein-
stakra efna útfrá úttekt á hefðbundn-
um búum eins og Þóroddur Sveins-
son hefur gert fyrir kúabú [16] og
Ólöf Einarsdóttir og Magnús Ósk-
arsson fyrir bú á verðlagsgrundvelli
[8]. í báðum þessum athugunum er
jarðveginum sleppt enda vantar upp-
lýsingar til að unnt sé að hafa hann
með. I hefðbundnum landbúnaði er
búsjöfnuður fyrir aðaláburðarefhin
jákvæður sem þýðir í reynd að meira
er flutt inn í búið með áburði og fóð-
urbæti en flutt er burt með afurðum.
í lifrænum landbúnaði er búsjöfn-
uðurinn hins vegar oft neikvæður
vegna þess hve lítið er flutt inn i bú-
ið. Það er jafhframt þekkt að bús-
jöfnuður aðalnæringarefnanna, fos-
fórs, kalís, kalsíums og magnesíums,
er allt að því í jafhvægi á búfjárrækt-
arbúum þar sem vel er haldið utan
um búfjáráburðinn og allan líffænan
úrgang. íslensk búfjárræktarbú ættu
því að geta staðið nokkuð vel að
vígi.
Belgjurtir
I nágrannalöndum okkar er
köfnunarefnisforða jarðvegsins
og nýtanlegu köfnunarefni í
hringrás búsins haldið uppi með
belgjurtarækt, oftast með smára
einum sér eða með öðrum nytja-
jurtum. Á Islandi hefur ræktun
rauðsmára reynst ótrygg en aðal-
gallinn er að uppskera í túnum
með belgjurtum er sveiflukennd
milli ára [4]. Á seinustu árum
hefur rannsóknum á belgjurtum
fleygt fram og það má gera sér
vonir um að þær gegni mikilvægu
hlutverki í lífrænni rækt í fram-
tíðinni. Athuga þyrfti sérstaklega
notkun belgjurta í lífrænni rækt.
Alaskalúpina er vegna beiskiefna
ekki heppileg beitarjurt. Hins
vegar er spurninga hvort nýta
megi lúpínuna til að byggja upp
köfnunarefnisforða jarðvegsins
og nota í skiptirækt. Það er einnig
mögulegt að rækta lúpínu og nota
síðan í safnhaugagerð til að fá
köfnunarefnisríkan kompost.
Annar áburður
Innan búsins eru aðrar lífrænar
leifar, moð, gamalt hey og úrgangur
af heimili áburðarefhi og koma vænt-
anlega í rothaug sér eða með bú-
fjáráburði. Utan næringarefnakeðju
búsins eru mór og uppgröftur úr
skurðum. Hvoru tveggja er með hátt
magn líffænna efha og hentar því til
að byggja upp forða þeirra í jarðvegi.
Hluti þessa efniviðar er hins vegar úr
algjörlega súrefhissnauðu umhverfi
og þarf því að forrotna og helst að fá
eitthvað afjarðvegslífi gróðurmoldar
áður en þetta er borið á.
Við sjávarsíðuna getur þang, söl,
eða þari verið einn möguleiki á að
ná i líffæn áburðarefni en fyrst þarf
sjávarsaltið að siga úr því og ein-
hver áframhaldandi meðhöndlun
að eiga sér stað. Þangmjöl er að
einhverju marki notað sem áburður
í líffænni rækt í öðrum löndum.
Þang mun vera áhugaverður fosfór
og köfnunarefnisgjafi.
Rotinn líffænn úrgangur af heimil-
um í þéttbýli er yfirleitt góður áburð-
ur og mengandi efni ekki vandamál.
Seyra úr rotþróm er hins vegar oft
menguð þungum málmum og sums
staðar ekki leyfð i líffænni rækt. Úr-
gangur úr sláturhúsum og fiskiðnaði
getur verið áhugaverður áburður eftir
viðeigandi forrotnun eða aðra með-
ferð. Þessi úrgangur er áhugaverður
köfnunarefnisgjafi og bein og beina-
mjöl eru rík af fosfór og geta bætt
fosfórstöðu jarðvegsins.
Af ólifrænum áburði er kalk
(t.d. skeljasandur) í sérflokki. Það
er nauðsynlegt til að halda sýru-
stigi jarðvegsins á réttu bili til að
ástand jarðvegsins sé gott og jarð-
vegslifið öflugt. Æskilegt sýru-
stig er háð jarðvegsgerð og nytja-
jurt. Annar ólifrænn áburður eru
ýmis bergefni eða sölt sem borin
eru á sem jarðvegsbætiefni eða til
að auka eða halda einstökum nær-
ingarefnum við. Flest þessara
efna eru torleyst og næringarefnin
losna hægt eða mjög hægt og eru
því fyrst og fremst til að byggja
upp frjósemi jarðvegsins til langs
tíma.
Val á landi
fyrir lífræna rækt
í liffænni rækt er náttúruleg frjó-
semi jarðvegsins mikilvægari en í
rækt þar sem áburðarefni eru flutt í
verulegum mæli inn á búið og í
ffamleiðsluferlið. Val á ræktunar-
landi og mat á framleiðslugetu
landsins og verðmætum afurða ætti
þvi að vera eitt fyrsta skref sem tek-
ið er áður en farið er í líffæna rækt.
Auk jarðvegsins hafa aðrir þættir
veruleg áhrif á ffamleiðslugetuna,
sérstaklega veðurfar.
Einkennandi fyrir frjósaman
jarðveg eru þykkt, rakt og rótarríkt
moldarlag þar sem fínni jarðvegs-
efnin, méla leir og lifræn efni, eru
ríkjandi. Þar sem jurtaleifar rotna
fljótt, jarðvegsefnunum er vel
blandað saman og lagskipting ekki
greinileg er jarðvegslíf öflugt og
ber vott um frjósaman jarðveg.
Benda má á nokkur atriði sem
draga úr náttúrulegri frjósemi jarð-
vegs. 1 fyrsta lagi bleyta og
loftleysi sem draga úr virkni
jarðvegsdýra og örvera sem brjóta
lífræn efni niður og hamla einnig
vexti rótarsveppa og rótarhnýða
30 - FREYR 11/99