Freyr - 01.02.2003, Blaðsíða 37

„Hálærður í mörgu og
margfróður í flestu“
Um búfræði Magnúsar Ketilssonar
Erindi flutt á Málþingi um Magnús Ketilsson (1732-1803) á vegum Félags um
átjándu aldar fræði 2. nóvember 2002.
„í búfræði mun hann hafa
verið með mestu mönnum hjer
á landi í sinni tíð. í föðurlands-
sögunni með þeim betri. í
tungumálum: latínu og grísku
mjög vel að sjer, þýsku, frön-
sku og engelsku skildi hann til
hlítar, að ekki tala um dönsku
og svensku, sem honum var
eins töm og sitt móðurmál. í
fornaldarfræðum var hann og
með þeim betri, eins og í
margskonar reikningslist. I lög-
speki þótti hann í meðallagi. I
stuttu máli: hann var hálærður
í mörgu og margfróður í flestu.
í þeirri gömlu guðfræði var
hann og sterkur.“
Þannig hljóðar umsögn Boga
Benediktssonar í Hrappsey, sem
vel þekkti Magnús, um lærdóm
hans.
Ekki var Magnús lærður í bú-
fræði og lærðir búfræðingar á 18.
öldinni voru ekki margir.
í tali yfir íslenska búfræðikand-
ídata eru taldir tveir frá 18. öldinni
er eitthvað höfðu lært, sem kalla
mætti búfræði eða náttúrufræði,
eða stundað þau störf, rannsóknir
eða annað sem fella má undir bú-
fræði.
Þórður Þóroddsson er nefndi sig
Thoroddí, fæddur 1736, var lærð-
ur í náttúrufræði, búfræði og hag-
fræði í Svíþjóð, kom heim 1779
og starfaði sem ráðunautur í
Norður- og Austuramtinu.
Ólafur Ólafsson - Olavíus,
fæddur 1741, lærði reyndar heim-
speki en stundaði rannsóknir á
öllu því er laut að atvinnuvegum
landsmanna og skrifaði mikið um
búfræðileg efni. Þeir Magnús Ket-
ilsson og Olavíus áttu svo nokkuð
saman að sælda í sambandi við
Hrappseyjarprentsmiðjuna. Ólaf-
ur sem eigandi hennar og Magnús
sem ritstjóri og ritandi alls efnis í
Islandske maaneds tidender.
Þriðja búnaðarmanninn á 18.
öld mætti nefna; Jón Grímsson,
garðyrkjumann, sem var fæddur
1742, og „var að fyrirlagi yfír-
valda látinn læra jarðrækt utan-
lands.“ Hann kom heim 1764 og
var styrktur til garðyrkjutilrauna.
Búfræðilegt umhverfí, sem
Magnús Ketilsson hrærðist í, hef-
ur því ekki verið sterkt ef þá
nokkurt. Hins vegar hefúr hann átt
sér fyrirmyndir.
Þar ber fyrst að nefha þá mága,
Eggert Ólafsson (1726-1768)
varalögmann og séra Bjöm Hall-
dórsson (1724-1794) í Sauðlauks-
dal, sem báðir rituðu um náttúru-
fræði og búnaðarmál, auk þess
sem Bjöm var frumkvæðismaður í
ræktunarmálum. Og svo Ólaf
Stefánsson (Stephensen) (1731-
1812) stiptamtmann sem Magnús
vitnar ofl til.
Hvatningar til verka sinna, til-
rauna og skrifta hefúr Magnús
hlotið æmar frá móðurbróður sín-
um, Skúla Magnússyni land-
fógeta, að ógleymdum Jóni Ei-
ríkssyni konferensráði sem lagði
oft á ráðin.
Af ritum Magnúsar Ketilssonar
fjalla ég einkum um sauðQár-
ræktarritgerðina: „Undirvísun
um þá íslensku sauðfjárhirð-
ingu”. Hún kom út í Hrappsey
1778 og er meðal síðari ritgerða
Magnúsar og sú lengsta, um 200
bls. Þorsteinn Þorsteinsson, ævi-
söguritari Magnúsar, telur þetta
fyrstu skrif íslendings um sauð-
ljárrækt. Áður hafði þó Hastfer
barón, sem eins og kunnugt er
rak fjárræktarbúið á Elliðavatni
og stóð fyrir þeim örlagaríka inn-
flutningi enskra og spænskra
hrúta, sem fluttu ljárkláðann fyrri
til landsins 1760, ritað bækling
um sauðljárrækt. Hann var þýdd-
ur á íslensku og gefínn út 1761.
(„Um stiptan, lögun og með-
höndlun eins veltilbúins schæff-
eries, eður gagnlegrar sauðatímg-
unar og fjárafla á íslandi“).
Magnús vitnar oft í Hastfer og
birtir langa málskafla frá honum
beint í sínu riti.
Greint er frá því í ævisögu
Magnúsar Ketilssonar að toll-
Freyr 1/2003 - 33 |