Freyr - 01.10.2003, Blaðsíða 18

• Stefnt að þáttum sem eru auðveldir í greiningu
• Þættir þurfa að vera mælanlegir til að auðvelda samanburð og til að geta
fylgst með breytingum
Þaettir til greininga Há gæöi Meöal gæði Lltil gæði
Jarövegsdýpt • >75 cm 25-75 cm >25 cm
Jarðvegsrof . Lítil Meðal Mikil
Kornastærö’’ • sL eða fínni sL til fS mS & grófari
Nýtanl. vatn í rótarrými2' . >100 l/m2 50-100 l/m2 <50 l/m2
Loftrými . >15% 10-15% <10%
Sýrustig - pH (H20) . >6,0 5-6 <5
Lífræn efni . >8% 5-8% <5%
C/N . <12 12-18 >18
Fosfór og kalí . Meðal til há Meðal gildi Lág gildi
Halli . Lítill Meðal Mikill
Skaöleg efni . Forvarnargildi Forvarnargildi
1) Komastæröarflokkar: sL = sandy Loam (sendin mylsna); fS = fine Sand (fínn sandur); mS = meöal sandur.
2) Einnig þarf aö taka þarf tillit til úrkomu og gnóttargufunar.
1. tafla. Þættir til greininga og mats á gæðum jarðvegs til ræktunar, sjá
texta.
og er þá oft talað um ffjósemi
landsins. Stundum er þetta sett í
samband við ákveðna eiginleika
en í heild sinni er frjósemi lands-
ins háð ótal þáttum og það hefur
vissulega kosti að líta á heildina í
stað þess að kryfja niður í smáat-
riði í hverju frjósemin felst. Við
greiningu á jarðvegsgæðum er
hins vegar leitast við að hafa
ákveðnar viðmiðanir, það auð-
veldar samanburð og er nauðsyn-
legt ef fylgjast á með gæðum
landsins
í 1. töflu má sjá helstu atriði,
sem hafa áhrif á gæði jarðvegs til
ífamleiðslu matvæla, timburs eða
annarrar ræktunar, og ákveðin
mörk sett. Þessi upptalning minnir
á hvers helst ber að líta til þegar
land er valið til ræktunar. Mörk,
sem sett eru fyrir hin ýmsu hlutverk
jarðvegs, geta m.a. nýst við að:
* Meta land til margs konar nota
* Velja land til ræktunar
* Vemda besta ræktunarlandið
* Vakta gæði jarðvegsins.
Jarðvegsdýpt
Það er auðvelt að mæla jarð-
vegsdýpt og hér er átt við jarðveg
sem rætur geta náð til. Takmark-
anir á jarðvegsdýpt eru hörð klöpp
eða þétt undirlag, möl eða grófur
sandur þar sem engin moldar-
myndun á sér stað, þétt lög og
loftlaus jarðvegur. Mörkin, sem
hér eru sett, em væg og í mörgum
tilfellum er góður jarðvegur mun
meira en 75 cm að dýpt. Djúpur
finkoma jarðvegur eða mýri á
vatnsleiðandi undirlagi eru iðu-
lega fyrirtaks ræktunarland. Jarð-
vegur, sem er innan við 25 cm að
dýpt, hefur miklar takmarkanir í
rótardýpt og vatnsheldni. Við
vinnslu þarf að gæta þess að möl,
grjót eða annað vandræðaefni
komi ekki upp og blandist yfír-
borslaginu.
Jarðvegsrof
Jarðvegsrof er lítið eða ekkert
af túnum með heilli gróðurþekju.
Garðlönd og akrar eru hins vegar
opin frá plægingu og þar til
nytjajurtin hefur náð nokkurri
þekju. Á þessu tímabili er jarð-
vegurinn berskjaldaður gagnvart
vatni og vindum. Jarðvegsrof af
ökrum er víða mikið vandamál
og um það verður íjallað í sér-
stakri grein.
Kornastœrð
Á þurrlendi, (móajarðvegur,
sandar, sendinn malar- eða grýttur
jarðvegur) skiptir kornastærð
miklu máli. Jarðvegur með fína
komastærð miðlar meira af vatni
og næringarefnum en grófur jarð-
vegur. Á þurrari landsvæðum er
vatnsmiðlunin mikilvæg og send-
inn jarðvegur er áburðarffekari en
fínkoma jarðvegur. Á Islandi eru
komastærðimar méla og sandur
ríkjandi. Jarðvegur í hæsta gæða-
flokki til ræktunar þarf að hafa
áferð (soil texture) sem er sendin
mylsna (sandy loam) eða fínni.
Sendna mylsnu er hægt að hnoða
saman í kúlur en ekki í lengjur.
Þegar jarðveginum er nuddað
milli fíngranna ber mikið á sandi.
Mörkin milli lands sem er meðal-
gott til ræktunar og þess sem er lé-
legt eru sett milli fíns sands og
meðal sands. Fínn sandur er fínni
en 0,06 mm í þvermál og skynjast
sem mjög fínn sandur.
Þessi mörk eru rúm og það kann
að vera að sumum þyki sendnum
jarðvegi gert of hátt undir höfði.
Því er til að svara að sendinn jarð-
vegur er jafnan vel þurr, hlýnar
fljótt á vorin og fínn sandur held-
ur í sér allmiklu af vatni fyrir
gróður. Jarðvegur á fínum sandi er
áburðarfrekur og viðkvæmur, ef
eitthvað á bjátar hvað það varðar,
en þolir umferð að jafnaði vel.
Athuga ber að komastærðin er
greind eða metin án tillits til líf-
rænna efna. Þau eru metin sér.
Nýtanlegt vatn í rótarrými
Plöntur geta nýtt sér vatn sem er
bundið í meðalstórum holum jarð-
vegsins (0,2 - 50 míkrómetrar í
þvermál). I þessum holum heldur
jarðvegurinn vatni á móti þyngd-
araflinu. Vatn í stærri holum sígur
hratt úr jarðveginum og fyllist
118 - Freyr 8/2003