Freyr - 01.10.2003, Blaðsíða 20

Sýrustig - pH
2 3 4 5 6 7 8
mjög súr mikið súr nokkuð súr lítið súr hlutlaus
Al.qengt pH í islenskum jarðveqi

Bygg og grænmeti þrifst best í lítið súrum jarðvegi. Nýrækt fer best ef pH er frekar hátt Kartöflur þrifast i súrum jarðvegi 1 Bygg |

Nýrækt

Gömul tún

Kartöflur |

3. tafla. Sýrustig (pH) í jarðvegi og algengt bil í íslenskum jarðveg og í
ræktun.
gróðurmoldina. Tjón af því að fá
sýrandi uppgröft á túni í endur-
rækt er óumflýjanlegt. Við þetta
lágt sýrustig er jarðvegurinn
meira og minna “dauður” og spír-
un og vöxtur grasa er nær enginn.
Lífrœn efrii
í mýrarjarðvegi er magn líf-
rænna efna mjög hátt og ekki tak-
markandi. I móa- og sandjarðvegi
getur það hins vegar verið tak-
markandi. Köfnunarefni og
brennisteinn og stór hluti fosfórs
eru bundin í lífæmum efnum. Líf-
ræn efni em mikilvæg fyrir bygg-
ingu og stöðugleika jarðvegsins
og fyrir jarðvegslif. Islenskur
jarðvegur er að jafnaði með mjög
mikið af lífrænum efnum en það
má rekja til þess að “allófan” leir
er ríkjandi en við hann bindast líf-
ræn efni mjög fast. Ennfremur
dregur kalt loftslag úr rotnunar-
hraða og stuðlar að uppbyggingu
lífrænna efna.*
Gott ræktunarland þarf að hafa
yfir 8% lífrænna efna (um 4,5%
lífrænt kolefni) en jarðvegur, sem
er með innan við 5% lífræn efni
(um 3% lífrænt kolefni), verður
lélegur til ræktunar. Þetta era mun
hærri viðmiðanir en tíðkast í ná-
grannalöndum okkar en hafa ber í
huga að íslenskur jarðvegur er
mjög laus í sér, með lága rúm-
þyngd. Það þarf því hærra hlutfall
til að ná sama magni og í jarðvegi
með háa rúmþyngd.
Hlutfall kolefnis og köfmmar-
efnis (C/N)
Þegar hlutfall kolefnis er hátt
verður mikil samkeppni um köfn-
unarefnið. Þar sem hlutfallið er
lágt er samkeppnin minni og jurt-
ir eru í minni samkeppni um köfn-
unarefnið við örverar jarðvegsins.
Þegar kemur fram á sumar getur
mikið köfnunarefni losnað sem
nýtist gróðri. Lágt hlutfall er inn-
an við 12 í góðu ræktunarlandi en
þar sem það er yfir 18 eru gæði
ræktunarlandsins rýrari og landið
áburðarffekara.
Fosfór og kalí
Fosfór og kalí (2. tafla) eru
áburðarefni sem hægt að bera á til
að ná góðri uppskeru þó að lítið sé
af þessum efnum í jarðveginum.
Saint er mun hagstæðara að nokk-
urt magn í jarðveginum sé nýtan-
legt. Landið verður ekki eins við-
kvæmt gagnvart óreglulegri
áburðargjöf og aðgengi gróðurs
að þessuni efnum verður jafnari
yfir vaxtartímann.
Skaðleg efni
Ómengaður jarðvegur er fram-
skilyrði til að tryggja heilbrigði
manna, dýra og lífríkis. Islending-
ar eru heppnir að mengun hér á
landi mun vera takmörkuð enn
sem komið er. Hins vegar er ekki
hægt að horfa fram hjá nokkrum
efnum sem hafa borist og berast í
jarðveg þar sem landbúnaður er
stundaður. Þar ber að nefna þunga
málminn kadmíum sem berst með
fosfóráburði. Einnig má nefna
baðlyfið gammatox (hexaklórhex-
an, einnig þekkt undir nafninu
lindan) sem var notað áram sam-
an. Þetta efni er mjög þrávirkt og
varasamt í jarðvegi. I Evrópu
beinist jarðvegsvemd mjög að því
að halda skaðlegum efhum frá
jarðvegi. Það er jarðvegsvernd
sem byggir á forvömum. Þar sem
þessi málflokkur er vart þekktur á
íslandi verður fjallað um hann í
sérstakri grein.
Lokaorð
Þó að bændur og aðrir ræktend-
ur stefni að því að halda eða bæta
frjósemi landsins er ekki gefið að
alltaf sé rétt að því staðið. Margar
breytingar í jarðvegi eru hægfara
og hvorki þjöppun né skaðleg efni
eru sýnileg. Akveðnir gæðastaðlar
á jarðvegi geta því hjálpað til við
að fylgjast með ástandi landsins
og haga nýtingu þess í samræmi
við það.
Ásókn í land til annarra nota en
til ræktunar nytjagróðurs er mjög
mikil. I Þýskalandi eru t.d. nú
þegar 12% landsins lokuð af
byggingum, vegum, iðnaðarsvæð-
um o.fl. Daglega hverfa 130 ha
lands til viðbótar og þetta er eitt af
alvarlegustu umhverfismálum þar
í landi (5). ísland er strjálbýlt en
það gengur samt á takmarkaðan
forða ræktunarlandsins af sömu
ástæðum og í öðrum löndum.
Þéttbýli myndast gjaman þar sem
landið er frjósamt, samgönguleið-
ir liggja yfir hallalítið land og oft
má sjá vegi skera mýrarsund milli
hæðahryggja. Þar með er dýrmæt-
ur jarðvegur farinn forgörðum.
Nokkur umræða er í gangi um
120 - Freyr 8/2003