Litli Bergþór - 01.04.1998, Blaðsíða 26

Af gömlum leikafrekum
í Biskupstungum
Höfundur Gunnar Karlsson.
í október í fyrra, 1996,
komum við systkinin frá
Gýgjarhólskoti saman í
Haukadal, ásamt bömum okkar,
bamabörnum og fleiri
nákomnum, og héldum upp á
hundrað ára afmæli Sigþrúðar
móður okkar Guðnadóttur frá
Gýgjarhóli, sem þá var látin
fyrir næstum þrjátíu árum. Þar
rifjaði ég upp það sem mig
minnti að hún hefði sagt mér
um fyrstu spor sín á
leiklistarbrautinni, þegar hún
lék Steinunni í Galdra-Lofti
eftir Jóhann Sigurjónsson,
ásamt öðrum ungmennum úr
Haukadalssókn. Eftir á var mér
sýnt fram á að ég hefði ruglað saman í frásögn minni að
minnsta kosti tveimur ef ekki þrernur leiksýningum. Með
því móti varð sagan að vísu langtum betri en sú sem ég
neyðist til að segja nú, eftir bestu fáanlegu heimildum.
En það eru álög sagnfræðinga að eltast sífellt við
sannleikann, eins þótt hann sé stundum ekki eins
skemmtilegur og hugarburðurinn, og tjáir ekki að fást
um það. En þessi eltingarleikur við sannleikann hefur
leitt mig frá sýningunni á Galdra-Lofti að nokkrum
fróðleiksmolum um aðrar leiksýningar í Biskupstungum
á öðrum og þriðja áratug tuttugustu aldar, svo að grein
mín hér verður hrafl af fróðleik um upphaf leiklistar í
sveitinni. Úr því að svo fór er best að byrja á byrjuninni,
eftir því sem traustar heimildir eru um.
Leikstarfsemi Ungmennafélagsins
Llngmennafélag Biskupstungna var stofnað á fyrsta
sumardag árið 1908, og eru til vandaðar
fundargerðabækur þess frá upphafi til 1920, varðveittar í
Héraðsskjalasafninu á Selfossi. Þar kemur leiklist fyrst
við sögu á skemmtun sem var haldin í Miklaholti 4.
janúar 1913. Þar var leikinn leikur sem er kallaður
Annarhvor í gerðabókinni. Leikarar voru fjórir, Salvör
Ingimundardóttir, Bríet Þórólfsdóttir, Sumarliði
Grímsson og Jóhannes Kárason. Fjölda leikara og
kynferði ber saman við persónur í örstuttum þýddum
söngleik sem var gefinn út á íslensku árið 1897 með
titlinum Annarhvor verður að giftast. Höfundar er ekki
getið, en kverið hefur verið flokkað með enskættuðum
bókmenntum í Landsbókasafni. Sennilegast finnst mér
að leikurinn sé vestan úr Amenku; þannig syngur ein
persónan unt norðrið: „þar sem grenigrónu fjöllin /
gnæfa yfir sléttan völlinn", og á það betur við
Vesturheim en Bretland.
Verkið er aðeins fimm blaðsíður á prenti, allt í
söngvum og með afar einfaldri sögu sem er þó ekki sögð
til fulls. I fyrsta söng ber Geirþrúður mat á borð fyrir tvo
systursyni sína, Jakob og Vilhjálm Plum, um leið og hún
skensar þá fyrir að vita flest um náttúruna en kunna ekki
að haga sér rétt. I öðrum söng ræða bræðumir hvor eigi
að biðja stúlkunnar og virðast koma sér saman um að
draga um það. I þriðja söng útmálar Geirþrúður
fyrirhöfnina við að undirbúa brúðkaup og
heimilisstofnun. Fjórða söng syngur Lovísa, bróðurdóttir
Geirþrúðar, og dásamar lífið og náttúmna. í fimmta
söng er árangurslaust reynt að koma þeim Jakobi og
Lovísu saman, en í sjötta söng biður Vilhjálmur hennar.
Bœrinn í Miklaholti.
Síðan er niðurlagssöngur. Geirþrúður á síðasta orðið og
flytur boðskap verksins:
Efþú vilt eitthvað áunniðfá,
og eitthvað liggur hjarta þér á,
þá settu hugmóð þig allan í
já um að gera að drífa í því;
þá mun farsældin fríð
yður fylgja um síð,
og á lífsins sjónarsviði
sitjið þér glöð og í friði.
Ætli þau hafi sungið þetta í Miklaholti eða snúið
söngvunum í samtöl? Það kemur hvergi fram, en Sveinn
Einarsson leiklistarfræðingur kannast við að Annarhvor
verður að giftast hafi verið leikið víðar um þetta leyti.
Skemmtunin í Miklaholti 4. janúar 1916 varsett
klukkan sjö síðdegis og henni slitið klukkan átta árdegis
Greinarhöfundur og
Sigþrúður dóttir hans leika
hjónin í Gilitrutt.
Litli - Bergþór 26