Litli Bergþór - 01.04.1998, Blaðsíða 29

f gömlum leikafrekum í Biskupstungum...frh
mömmu, og þeim ber saman um að leikurinn hafi verið
æfður á bæjunum sem leikendur komu frá og leikinn í
þinghúsinu á Vatnsleysu. Hvorki þær né Sveinn verða
rengd um þetta, svo að hafa má fyrir satt að sýnt hafi
verið á tveimur stöðum í sveitinni að minnsta kosti.
Þóra og Þorbjörg settu saman fyrir mig lista yfir
persónur og leikendur í Tengdamömmu:
Björg, efnuð ekkja: Kristín Sigurðardóttir frá
Vatnsleysu, þá á Brekku
Ari, sonur hennar: Sigurður Greipsson frá Haukadal
Ásta, kona Ara: Sigþrúður Guðnadóttir frá Gýgjarhóli
Rósa, fósturdóttir Bjargar: Agústa Jónsdóttir á
Vatnsleysu
Þura, öldruð vinnukona: Guðrún Einarsdóttir á
Torfastöðum
Jón, gamall ráðsmaður: Eiríkur Guðlaugsson í Fellskoti
Sveinn, vinnumaður: Þorsteinn Sigurðsson á Vatnsleysu
Séra Guðmundur: Lýður Sœmundsson, síðar á
Gýgjarhóli
Signý, aðkomukona: Kristín Ögmundsdóttir frá Syðri-
Reykjum
Ekki er hægt að ganga úr skugga um það skjallega
hvort Tengdamamma var leikin á vegum Ungmenna-
félagsins, því bækur félagsins eru glataðar frá þessum
árum. En ég tel víst að svo hafi verið.
Stærsta syndin
í gögnum Ungmennafélags Biskupstungna á Selfossi
er handrit að leikriti, sýnilega þýddu, sem bar titilinn
Stærsta syndin, en einskis höfundar getið. Sveinn
Einarsson kannaðist nægilega mikið við persónur þessa
verks til að benda mér á að það er sama leikritið og var
leikið undir titlinum Dauðasyndin í Leikfélagi
Reykjavíkur á útmánuðum 1907. Höfundurinn var
þýskur samtímamaður, Otto Emst að nafni, en Jens B.
Waage þýddi á íslensku.
Ekki veit ég hvort Tungnamenn hafa leikið þetta
verk, né hvort það er þýðing Jens Waage sem þeir hafa
eignast. Titillinn bendir þó ekki til þess. En til þess að
halda öllu til haga handa þeim sem vilja kanna málið
betur, fannst mér rétt að nefna þetta.
Lengi er von á einum.
í vor sem leið skrapp ég austur á Selfoss til að leita
að upplýsingum um leikstarfsemina í
Ungmennafélaginu. Tungnamaðurinn Hreinn
Erlendsson, sem var skjalavörður þar, tók auðvitað eftir
því hvað ég var að gera, fylltist áhuga á viðfangsefninu
og fór að segja mér, svo innilega söguglaður eins og
hann var, hvað hann hafði fyrir satt um upphaf leiklistar
í Tungunum. Fyrst hefðu „Suðursveitungar", eins og
hann orðaði það, leikið leikgerð Sumarliða Grimssonar
á Torfastöðum af smásögunni Gamla-Togga, sem hafði
birst í Iðunni. Um leið, frekar en næst á eftir, hefðu þeir
leikið Anderson. Þetta rakti Hreinn til Haralds
Péturssonar, sem var alinn upp á Litla-Fljóti og var síðast
húsvörður í Safnahúsinu við Hverfísgötu í Reykjavík.
Það var komið að lokunartíma á safninu þegar þetta
barst í tal, svo að ég spurði Hrein lítið út í það en hugsaði
að ég mundi hringja til hans eitthvert kvöldið og spjalla
betur við hann. En áður en það kæmist í verk heyrði ég
andlátsfregn Hreins í útvarpinu.
Gamla-Togga fann ég í sjötta árgangi Iðunnar árið
1888-89. Hann er kallaður sjálenskt ævintýri og birtist í
þýðingu Guðlaugs Guðmundssonar, síðar sýslumanns
(og föður þeirrar rómuðu leikkonu Soffíu
Guðlaugsdóttur). Sagan segir frá klókum bónda sem
seldi tveimur skóurum sama kálfinn og át hann áður en
þeir nálguðust hann. Anderson heitir ein smásagan í bók
Einars Kvaran, Frá ýmsum hliðum, þar sem Marjas
birtist. Anderson virðist ekki hafa komið út fyrr en þar,
1913, því að sögumar á undan henni í bókinni eru
ársettar 1908 og 1908-09, en Anderson og síðasta sagan,
Óskin, eru ársettar 1913. Þetta gerir fremur ólíklegt að
Anderson hafi verið leikgerður austur í Biskupstungum
fyrr en í fyrsta lagi veturinn 1913-14, og þá verður
vafasamt að það geti verið rétt að þessi leikstarfsemi
Suðursveitunga hafi verið fyrr á ferðinni en fyrstu leikir
Ungmennafélagsins í Miklaholti. Á hinn bóginn mun
Sumarliði Grímsson hafa flust úr Tungunum til
Reykjavfkur árið 1918; fyrir þann tíma hefur hann
væntanlega búið Gamla-Togga í leikbúning.
Leikafrek
Ekki fer mörgum sögum af leikstíl þessara
brautryðjenda leiklistar í Biskupstungum. Aðeins er haft
á orði að þessi eða hinn hafí leikið með miklum ágætum.
Þannig fer orð af góðum leik þeirra Kristínar á
Vatnsleysu og Sigþrúðar í hlutverkum tengdamæðgnanna
í Tengdamömmu. Þegar mamma minntist á sýninguna á
Galdra-Lofti lét
hún þess jafnan
getið að hún hefði
verið látin leika
Steinunni vegna
þess að hún hafi
ekki þótt nógu
lagleg til að leika
Dísu biskupsdóttur,
og segir það
vissulega svolítið
um skilning manna
og túlkun á
verkinu.
Á hinn bóginn
eru heimildir um að
Sigþrúður hafi
reynst nógu lagleg í
öðru hlutverki sínu
í Tengda-mömmu.
Sagt er að faðir
minn, Karl Jónsson í Efstadal í Laugardal, hafi séð
sýninguna. Þar hafi hann fyrst tekið eftir Sigþrúði og
fengið granna sinn, Guðmund Njálsson á
Böðmóðsstöðum, til að hjálpa sér að skrifa bónorðsbréf
til hennar. Aðrir nefna Sigurð Greipsson. Sé þetta rétt
má segja að leikur hennar hafi verið slíkur að lengra
eftir leiksýninguna í Múla.
Litli - Bergþór 29