Litli Bergþór - 01.04.1998, Qupperneq 28

Af gömlum leikafrekum í Biskupstungum...frh.
Á þessu er einn lítill hængur. Frá Þórði Kárasyni er
varðveitt bændaríma, í fyrirsögn að vélriti sögð ort 1915.
Þar er ort um Kristján Loftsson sem seinna bjó lengi á
Felli en þá í Haukdal:
7 Haukadal þá sögu eg sel,
setja Kristján nái.
Hann ég góðri forsjón fel,
fljóðin segja hann leiki vel.
En sagan segir einmitt að Kristján hafi leikið
Gottskálk biskup grimma í Galdra-Lofti, og það með
miklum ágætum, eins og þeir eiga auðvelt með að
ímynda sér sem muna hans dimmu, drynjandi rödd. Varla
gengur þó upp að færa sýninguna á Galdra-Lofti til 1915,
því að hann var hvergi leikinn fyrr en í Leikfélagi
Reykjavíkur á annan jóladag 1914 og kom ekki út á
prenti fyrr en 1915. Aðeins er hugsanlegt að Galdra-
Loftur hafi verið leikinn í Kóngshúsinu fyrir áramót
veturinn 1915-16, fyrr en Syndir annarra, og bændaríma
Þórðar Kárasonar ort fyrir áramótin og sungin á
samkomunni á Torfastöðum í janúar 1916. Hitt kann líka
að vera að Kristján hafi getið sér orð fyrir leiklist áður en
hann tókst á við Gottskálk biskup. Hvort sem er, má
fullyrða að Galdra-Loftur var leikinn í Biskupstungum
veturinn 1915-16, eða í allra síðasta lagi seint á árinu
1916. Það merkir að Tungnamenn hafa sett upp tvö
spklunkuný meiri háttar íslensk leikrit sama veturinn, eða
á sama almanaksárinu, og hefði það stundum þótt góð
frammistaða í þjóðleikhúsi.
Hverjir voru í sýningunni, aðrir en Kristján Loftsson?
Sigþrúður móðir mín lék Steinunni, hina sviknu ástkonu
Lofts. Ekkert man ég af frásögn hennar hverjir voru í
öðrum hlutverkum. En nú, eftir að ég fór að vekja máls á
þessari sýningu við fólk, hefur svolítið bæst við. Einna
helst er talið að Ingvar á Gýgjarhóli hafi leikið Loft
sjálfan. Amór bróður minn rámar í að hafa heyrt að
Gústaf Loftsson, bróðir Kristjáns, seinast á Kjóastöðum,
hafi verið með. Hann hefur þá verið ungur maður, og
eins og ég man Gústa er ég sannfærður um að honum
hefur ekki verið boðið annað hlutverk en ljúfmennisins
Ólafs.
Líklega hefði ekki þýtt að spyrja um leikstjóra að
þessari uppfærslu Galdra-Lofts. Raunar var kunnátta
þátttakenda svo lítil, eftir því sem móðir mín sagði mér,
að enginn þeirra sem tóku þátt í henni hafði nokkru sinni
séð leiksýningu. Mig langar mikið til að hafa þetta fyrir
satt, þótt það sé að vísu orðið dálítið erfitt. Fyrst er vísan
í bændarímu Þórðar Kárasonar, þar sem Kristján er
sagður leika vel strax árið 1915. Svo bera gerðabækur
Ungmennafélagsins með sér að Ingvar á Gýgjarhóli hélt
ekki bara einu sinni heldur tvisvar ræður á skemmti-
samkomum þar sem einnig var leikið, bæði 1913 og
1916. Það verður að teljast ólíklegt að hann hafi í bæði
skiptin komið svo seint að hann missti af leiknum. Ekki
tími ég heldur að taka Galdra-Loft af Ingvari frænda
mínum, sem dó í blóma lífsins úr berklum sumarið 1918.
Svona geta heimildimar leikið góðar sögur.
Aðgangseyrir og leikbúningur
Galdra-Loftur var örugglega ekki leikinn á vegum
Ungmennafélagsins, enda er þeirrar sýningar hvergi getið
í bókum þess. Einhvem veginn var sýningin tengd við
Haukadalssókn, og örugglega var stofnað til hennar í
tjáröflunarskyni fyrir einhvem góðan málstað, ef það á
við hana sem ég man að móðir mín sagði frá, að
leikendum þótti koma svo lítið í kassann að þau ákváðu
að borga aðgangseyri sjálf til að drýgja tekjumar. Manni
dettur auðvitað fyrst í hug að tilgangurinn hafi verið að
kaupa eitthvað í þágu Haukadalskirkju, úr því að
sýningin var tengd við sóknina, en um það virðist enginn
muna neitt, og yfirleitt var það ekki sérstakt áhugamál
þessarar kynslóðar ungs fólks að safna kirkjugripum.
En hvemig sem það nú var, þóttist leikhópurinn eiga
nokkra sanngimiskröfu til þess sem Haukadalskirkja gæti
látið þeim í té af leikmunum, svo að þau gripu til
messuskrúðans úr kirkjunni til að skrýða Gottskálk
biskup, þegar hann var særður upp úr gröf sinni. Helst
minnir mig að þau hafi fengið leyfi sóknamefndar-
formanns til þess að nota skrúðann, hver sem hann var.
En sóknarpresturinn, séra Eiríkur Þ. Stefánsson á
Torfastöðum, var ekki spurður, og sagan sagði að hann
hefði orðið svo hneykslaður að hann hefði hótað að lýsa
yfir vanþóknun sinni af prédikunarstólnum í Haukadal
þegar næst yrði messað. En það vildi stundum dragast að
séra Eiríkur færi upp í Haukadal að messa, og þegar
loksins varð úr því, þá var svo langt um liðið frá
leiksýningunni að hann kunni ekki við að fara að nefna
misnotkun messuskrúðans og vekja þannig athygli á því
hvað messuföllin voru orðin mörg. Málið féll því niður
hljóðlega.
Húsið í Múla þar sem „ Tengdamamma “ var sett á svið.
Leikhúsið í Múlabaðstofunni
Ég hafði lengi fyrir satt að Galdra-Loftur hefði verið
leikinn í baðstofunni í Múla. Ástæða þess mun vera sú
að móðir mín tók þátt í sýningu á Tengdamömmu eftir
Kristínu Sigfúsdóttur, og hún var sýnd í Múla veturinn
1923-24, að sögn Sveins Kristjánssonar frá Drumbodds-
stöðum, sem sá hana sjálfur, tíu eða ellefu ára gamall.
Tvær langminnugar konur úr Tungunum, Þóra
Bjömsdóttir frá Brekku og Þorbjörg Eiríksdóttir frá
Torfastöðum, muna vel eftir sýningunni á Tengda-
Litli - Bergþór 28