Litli Bergþór - 01.04.1998, Síða 27

morguninn eftir. Þá hafði auk leiksýningar verið haldið
eitt erindi og ein ræða, auk setningarræðu, lesið upp
tvisvar, leiknir málsháttaleikir, drukkið kaffi, sungið og
dansað. Samkomuna sótti um hundrað manns, segir í
gögnum félagsins. Salurinn sem hýsti þennan fjölda var
svokölluð hliðarbygging, segja mér Valdimar Pálsson frá
Spóastöðum og fleiri. Það var íbúðarhús með langhlið úr
timbri fram á hlaðið. Fátt annað en bjartsýni
ungmennafélaga í byqun 20. aldar hefði getað unnið
kraftaverk eins og að koma hundrað manns inn í þess
konar hús.
Næstu árin varð það siður í Ungmennafélaginu að
halda skemmtisamkomu snemma í janúar, og jafnan voru
leikir meðal skemmtiatriða. Arið 1914 var aftur komið
saman í Miklaholti, og er leikurinn kallaður 101 í
gerðabókinni. Það hlýtur að vera sama verkið og var
leikið undir titlinum Nr. 101 í Góðtemlarahúsinu í
Reykjavík veturinn 1893-94 og aftur 1894-95, samkvæmt
leiksýningaskrá í riti Sveins Einarssonar, íslenskri
leiklist. Þar er höfundur sagður ókunnur, en leikritið er
sjálfsagt þýtt. í gerðabók Ungmennafélagsins er tekið
fram að upphækkaður pallur hafi verið settur í húsið svo
að allir gætu séð leikinn. Aftur voru þar um hundrað
manns.
Árið eftir var skemmtunin haldin á Torfastöðum, og
voru leiknir tveir smáleikir, Mötunautamir og Marjas.
Ég veit ekki hverjir þessir Mötunautar eru, en Marjas
hlýtur að vera leikgerð af smásögu Einars Kvaran, sem
kom fyrst út í Skími árið 1908 og síðan í smásagnasafni
Einars, Frá ýmsum hliðum, 1913.
Árið 1916 var skemmtunin aftur á Torfastöðum. Þá
komst leiklistin á nýtt stig í Ungmennafélaginu, því tekið
var til sýningar leikritið Syndir annarra eftir Einar
Hjörleifsson Kvaran. Þetta var nútímaleikrit, hafði komið
út árið 1915 og gerist í Reykjavík samtímans í
borgaralegu umhverfi ritstjóra, lögfræðings og
sómakærra frúa. Það er í þrem þáttum með tólf hlutverk
og tekur 135 blaðsíður á prenti í vasatæku broti.
Eftir þetta em samkomur með leiksýningum ekki
nefndar í gögnum Ungmennafélagsins fyrr en 1919. Þá
hélt félagið skemmtun á Vatnsleysu 26. janúar, og var
leikinn sjónleikurinn Góð kaup eftir Valdimar
Erlendsson. Maður með því nafni var uppi á ámnum
1879-1951, upprunninn norður í Kelduhverfi, læknir sem
nam háskólanám sitt og bjó alla sína starfsævi í
Danmörku. Hann skrifaði talsvert, bæði um lækningar og
endurminningar sínar. Tvö kvæði birtust eftir hann í
Eimreiðinni 1912, en ekki hef ég séð hann orðaðan við
leikritun, nema ef Góð kaup væm eftir þennan Valdimar.
Næsta vetur var skemmtisamkoman haldin fyrir
áramótin, 28. desember á Vatnsleysu, en þar var ekki
leikið. Eftir það þrjóta gerðabækur félagsins um árabil.
Vitnisburður Þórðar Kárasonar
Eftir hinn ágæta hagyrðing Tungnamanna, Þórð
Kárason sem bjó lengi á Litla-Fljóti, hafa varðveist
gamanvísur þar sem meðal annars er lýst samkomunni á
Torfastöðum f janúar 1916. Þæreru svona:
Nýjan skal nú byrja braginn Svitnaöi margur svanni íframan,
og bjóða öllum góðan daginn sá þó hvergi nœrri amann.
og láta angurs bitran blœinn Einar Sœmundsson gerði gaman
ei blása hér um stund. og gleði jók að mun.
Já, mérfinnst sitthvað mœtti segja,
þó máski vœri nœr að þegja,
en fyrir vitra og flón þvífleygja
semfœrist manni í hug.
Hnígur sögn úr huga glöðum,
heima var á Torfastöðum
skemmtun háð og skrefum hröðum
þar skatnar sóttu að.
Þar var mikil þröng í salnum,
þar komfólk úr Laugardalnum.
Meyjunum og mörgum halnum
magnaðist gleði þá.
Þar kom austan þjóð úr Hreppum,
þar var Ijóða ögn af greppum.
Allvœnn hópur sást af seppum
er sveimaði þangað með.
Annarra drýgðar sáust syndir,
sætlega andlits brostu myndir,
rœðu flóðu líka lindir
og lœkir mœlskunnar.
Já, margt var þá sem hressti hugi,
hvergi sáust mein á bugi.
Ingvar kom í oddaflugi
og œtlaði ég vissi ei hvert.
Margur vildi vœngjum þöndum
veifað geta ofar löndum.
Ein var gleðin uppi á Söndum
sem allafýsti að sjá.
Já, þá var margur maður lireykinn,
margur teygði á skeiði eikinn,
þá var Galdra-Loftur leikinn,
sem lýða hressti geð.
Þó ótti flygi að ýmsum drjólnum
augum þegar dauða bólgnum
Gottskálk leit hinn grimmi úr stólnum,
það gerði ei vitund til.
Svanna þá við sœta kransa
séra Brynki fór að dansa.
Augu meyja gjörðu glansa
er guma litu þann.
Horskur sveinn og hringaskorðan
horfðu á karl þar einn að norðan
er kvæða ósmáan kunni forðann
og kyrjaðifyrir þjóð.
Eitt enn verð ég á að minnast,
um þó kunni ræður spinnast
og sumum muni fátt um finnast,
það fer nú sína leið.
Þegna enginn þar dró ýsur,
þuldi hann nýjar bœndavísur,
fjöldi sveina og dúkadísur
þar dansinn stigu létt.
Kjartansson yfir rekka röðum
raflýsti á Torfastöðum,
vœgur gjalds þó varði kvöðum
verknaðinn fyrir þann.
Að hér sé átt við ungmennafélagsskemmtunina 1916
sést ekki aðeins á því að vísað er til leiksins Syndir
annarra í sjöttu vísunni. Á sömu samkomu hélt Ingvar
Guðmundsson á Gýgjarhóli, hálfbróðir Sigþrúðar, ræðu
sem hét Oddaflug, eins og vikið er að í tíundu vísu, og
Einar Sæmundsen bæði flutti ræðu og las upp, ásamt
raunar Þórði Kárasyni sem las frumort kvæði: Landið
mitt góða. Þorsteinn Sigurðsson á Vatnsleysu kvað
bændarímu eftir Þórð, og mun hafa leikið karl að norðan.
Víkur nú sögunni að Galdra-Lofti
Þar með er sýningin á Galdra-Lofti sett niður á stað og
í tíma, eins nákvæmlega og kostur er á. „Ein var gleðin
uppi á Söndum,“ orti Þórður, og hefur átt við hverasvæðið
við Geysi; það varjafnan kallað „á Söndunum“ íbemsku
minni og er kannski enn. Hér fær það staðfestingu, sem
fróðir menn hafa haldið fram við mig, bæði Amór bróðir
minn í Amarholti og Eiríkur mágur minn Tómasson, að
Galdra-Loftur hafi verið settur á svið í Kóngshúsinu
svonefnda við Geysi, sem var reist til að taka á móti
Friðriki konungi áttunda árið 1907 og stóð uppi fram yfir
1920. Þórður segir frá sýningunni á Galdra-Lofti á eftir
Torfastaðasamkomunni, og liggur beinast við að skilja
það svo að hann hafi verið leikinn síðar sama vetur, á
útmánuðum 1916, eða hugsanlega á haustmánuðum
vetrarins á eftir, ef gamanvísumar hafa átt að ná yfir
almanaksárið 1916.
Litli - Bergþór 27