Litli Bergþór - 01.03.2003, Blaðsíða 32

Haust í Haukadalsskógi.
dalur er einn af merkustu sögustöðum landsins, allt
frá landnámi til okkar tíma. Hér þykir því rétt að
hann fái eftirfarandi umfjöllun og enn er stuðst við
frásögn úr ritinu Landið þitt ísland.
Haukadalur er kirkjustaður í Biskupstungum, í
hvilft undir Sandfelli og austan Bjarnarfells. Hann
var fyrrum stórbýli og höfðingjasetur en er nú í
eyði. í Haukadal var kirkja helguð Maríu
guðsmóður, Andrési postula, Marteini biskupi og
heilagri Barböru. Þar var útkirkja frá Torfastöðum
en nú heyrir kirkjan til Skálholts. Núverandi kirkja
var reist á árunum 1842-1843. Hún var rifin árið
1939 og byggð upp aftur á steyptum grunni,
kirkjuskipið lengt nokkuð og gluggum fjölgað. Þá
voru altaristafla, altari, bekkir og fleira endumýjuð.
Af góðum gripum í eigu kirkjunnar má einkum
nefna altaristöfluna er sýnir krossfestinguna og er
skorin úr perutré af Ásmundi Sveinssyni mynd-
höggvara. Þá á kirkjan silfurkaleik með patínu,
altarisstjaka úr kopar og ljósahjálm. Á kirkju-
hurðinni er merkilegur hurðar-skjöldur, upphaflega
reiðaskjöldur. I Haukadal bjuggu fyrstir Þorbrandur
Þorbrandsson og Ásbrandur, sonur hans, og numu
land í dalnum að sögn Landnámu. En frægð
Haukadals hefst með Halli Þórarinssyni, d. 1090.
Honum er lýst sem merkismanni og spökum að viti
og er sagt um hann að hann hafi munað er Þang-
brandur skírði hann þrevetran. Teitur ísleifsson, d.
1110 var fóstursonur Halls, sonur ísleifs
Gissurarsonar, fyrsta biskups í Skálholti. Hann tók
við búi í Haukadal að Halli látnum og stofnaði þar
skóla, fyrstur allra Islendinga. Varð Haukadalur þá
þegar nafntogað lærdómssetur. Segir um Teit að
hann „fæddi og lærði marga kennimenn“ (Jóns saga
helga). Hjá Teiti lærði Ari Þorgils-
son hinn fróði. Sonur Teits, Hallur,
d. 1150 var kjörinn til biskups í
Skálholti og fór utan til að taka
biskupsvígslu en andaðist í þeirri
ferð. Gissur Hallsson (um 1126-
1206) lög-sögumaður, sonur Halls
Teitssonar, var talinn einn merkasti
og fjölhæfasti maður sinnar tíðar
hér á landi, hámenntaður, höfðingi
mikill, góðgjam og vitur. Hann
varð stallari Sigurðar konungs
munns, föður Sverris konungs.
Gissur fór til Rómar og skrifaði um
þá ferð bók á latínu, Flos peregri-
nationis, en hún er nú glötuð.
Teitur Isleifsson er talinn ættfaðir
Haukdæla en þeir urðu fjölmennur
ættbálkur sem ber hátt í íslenskri
sögu fram yfir lok þjóðveldisins.
Ymsir þeirra voru miklir höfðing-
jar, vel viti bornir og menntaðir, og á hendur þeirra
söfnuðust mikil metorð, auður og mannaforráð.
Einn þeirra var Gissur Þorvaldsson jarl. Laust fyrir
aldamótin 1300 hverfur Haukadalur úr ætt
Haukdæla og eftir það verður hljóðara um staðinn
en líklegt er að hann hafi fljótlega komist undir
Skálholtsstól. Þegar Ögmundur Pálsson Skál-
holtsbiskup lét af biskupsembætti árið 1540 flutti
hann bú sitt í Haukadal en sat þar ekki nema eitt ár.
Eftir það var bú hans lagt undir Skálholt og eftir það
er oft getið um búrekstur stólsins í Haukadal.
Haukadalur átti mjög vítt land, allt inn undir
Jarlhettur. Var það gróið land fyrrum og víða skógi
vaxið. En uppblástur herjaði þar svo gífurlega á
seinni tímum að allt land eyddist að kalla mátti,
fram á hlíðarbrúnir ofan Haukadals og var heima-
land staðarins í bráðri hættu. Voru horfur á því, á
fjórða tug 20. aldar, að Haukadalur færi í fullkomna
auðn. Eigandi jarðarinnar þá, Sigurður Greipsson
(1897- 1985), setti byggð sína við Geysi og hóf þar
rekstur íþróttaskóla árið 1927 og rak hann til 1971
með þjónustu við ferðamenn en hefur einnig mikið
látið að sér kveða í íþrótta- og ungmennafélags-
málum. Á þessum tíma kom til sögunnar danskur
maður, Kristian Kirk að nafni, sem árið 1938 keypti
mikinn hluta Haukadals ásamt með hjáleigunum
Tortu og Bryggju, alls um 1400 ha lands, til eignar
fyrir Skógrækt ríkisins. Á árunum 1938-1939 var
mjög unnið að endurbótum í Haukadal, girtir 1350
ha lands, sandfok heft, komið rækt í skóginn og
kirkjan byggð upp. Kirk lést 1940 en áður en hann
dó gaf hann Skógrækt ríkisins jörðina með öllum
mannvirkjum sem hann hafði látið gera þar. Fyrst
var plantað skógi í Haukadalsland árið 1943, 1500
norskum skógarfurum, en nú hefur verið plantað um
Litli Bergþór 32