Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1959, Blaðsíða 52

34
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Að skilja er sama og að fyrirgefa.
Þetta er setning, sem skýrir eigi að-
eins meðferð Einars á söguhetjum
sínum, ekki sízt söguþrjótunum,
heldur einnig afstöðu hans til deilu-
mála dagsins og stefnuvinda tímans.
Hann er svo vitur maður, að hann
sér ávallt tvær hliðar á hverjum
manni og á hverjum málstað. Þessu
lýsir hann mjög vel í Á vegamóium.
En hann er líka svo vitur, að hann
sér fræ dauðans í hverri nýrri stefnu
og afturkast í allri framvindu. Þetta
segir hann berum orðum í Andvöku-
kvöld. Þetta er hættuleg vizka, svo
sönn sem hún er, en á Einar verk-
aði hún svo, að hann gætti ávallt hófs
í framburði skoðana sinna og áhuga-
mála, ef ekki í raun og veru, þá að
minnsta kosti á yfirborði. Því var
stíll hans fullur af úrdrögum (lito-
tes) eins og stíll margra íslendinga-
sagna og sumra enskra höfunda.
Næstu verk Einars eru leikritin
Lénharður fógeii og Syndir annara.
Þau halda í kristilegu mannúðar-
horfi, en eru líka innblásin af póli-
tískum hugsjónum dagsins: sjálf-
stæðismálinu. Einar var ávallt hinn
skelleggasti sjálfstæðismaður, en
fróðlegt væri að vita, hvernig hann
hefði tekið hersetu Ameríkana í
landinu. Ótrúlegt er, að hann hefði
ekki a. m. k. orðið þjóðvarnarmaður.
Þótt Einar kæmi frá Ameríku með
hugann fullan af tæknilegum yfir-
burðum Vestmanna og þótt hann að
sjálfsögðu beitti sér fyrir þessum
framförum sem blaðamaður, þá
verður þess ekki beinlíns vart sem
áróðurs í sögum hans eins og til
dæmis í sögum Jóns Trausta, sem
dreymir um járnbrautir um heiða-
löndin. Þó má vera að lífskjörum
betri borgara í Reykjavík sé lýst
heldur betur en raun gaf vitni um
og er það þó vafamál. En smásagan
„Anderson“ er undantekning frá
þessu. Anderson er nýi tíminn holdi
klæddur, kominn beint vestan um
haf, með tæknina í vasanum. Hann
getur allt. Hinir framsæknustu ls-
lendingar klöppuðu honum lof í lófa
og þóttust aldrei hafa séð þvílíkan
mann. Aftur á móti kom rödd að
vestan, sem kannaðist ekki við þenn-
an Ameríkumann, enda gerði Einar
ekki annað en láta hann dreyma um
verklegar framkvæmdir sínar á ís-
lenzkum bóndabæ, og snerti annars
ekki við þeirri hlið málsins, þótt
þetta væri árið, sem fyrsti ameríski
Ford-bíllinn kom til fslands og ók
austur yfir fjall.
Samt sem áður gengur Anderson
mjög aftur í seinni bókum Einars
sem hinn gæfusami maður, er alh
tekst. En þar sem Anderson flýtur
á milljónunum í Vesturheimi, þa
eiga þessir gæfumenn flestir fjar-
sjóðu á himnum, eða með öðrum
orðum greiðan aðgang að öðrum
heimi. Svo er um ritstjórann í Sálin
vaknar, sem á þroska sinn að þakka
skyggni sinni, og svo er um Isekn-
inn í Sambýli. Aftur á móti á Valdi>
glanninn í Sögum Rannveigar leið-
sögnina að þakka konu sinni. Lest-
ina rekur Gæfumaðurinn í sV°
nefndri sögu.
Ekki er annað sýnna en, að Þa
sé trúarvissa Einars sjálfs, er spegl'
ast í þessum einkennilega líku "
farsælu — söguhetjum.
Úr því minnzt er á þessa leiðsög11
Rannveigar á Valda, er rétt að ben a
á hlutverk það, er konur leika a
jafnaði í sögum Einars. Þ®r efg
frelsandi andar og átrúnaðargo
manna og því allólíkar Evu formo