Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1959, Síða 53

aldarminning einars h. kvaran
35
ur vorri að sögn biblíunnar, eða
Pandóru Prómeþeifs úr grísku goð-
sögnunum, eða þrem þursameyjum
Völuspár og Snorra.
Þorbjörn trúir á Sigurlaugu lif-
andi og dauða, sama gerir Jósafat
um Siggu sína og báðir deyja þeir
saelir í þessari trú. Kaldal trúir á
Rannveigu — og er þó ekki allt upp
talið um þetta efni. En þessi trú er
að nokkru leyti bókmenntalegur
arfur frá raunsæismönnum eins og
sjá má af viðhorfum Björnsons og
Ibsens (sbr. Solveigu í Péiri Gaui),
að nokkru leyti er þetta athugun
skáldsins sjálfs — sem var vel
kvæntur maður.
Er Einar hafði skrifað sögurnar
Sálin vaknar, Sambýli og Sögur
Rannveigar, stóð hann á tindi lýð-
hylli sinnar. Nærri hver maður að-
hylltist mannúðar- og fyrirgefning-
arkenningu hans. Menn unnu hinum
bjarta heimi er hann boðaði, hinu
goða sambýli þessa heims og ann-
ars. Mjög margir aðhylltust kenn-
lng spíritismans og fæstir ömuðust
Vlð því, þótt á henni bæri í bókum
hans, þótt einstaka maður minntist
a áróður í því sambandi og teldi
hann óviðeigandi í bókmenntariti.
Auk alls þessa voru bækurnar prýði-
jaga skrifaðar, byggðar af snilld og
oráðskemmtilegar aflestrar, venju-
ega í léttum klassiskum stíl.
Þá kom Sigurður Nordal og rauf
löfra þeirra. Benti fyrst á veilurnar
1 Rst Einars, að mannlýsingar hans
yrðu einfaldari og sjálfum sér líkari
^aað árunum, síðan á það að þessar
Veilur ættu sér rót í lífsskoðun hans.
arð úr þessu ein hin skemmtileg-
asta og merkilegasta bókmennta-
, ei3a sem háð hefur verið á íslandi
1 iímaritunum Skírni, Iðunni, Vöku,
Eimreiðinni og Morgni. Hófst hún
1924—5, er Nordal skrifaði grein
sína „Undir straumhvörf", en þá
hafði komið til tals að veita Einari
Nóbelsverðlaunin. Þó hefur Nordal,
einhverra hluta vegna, ekki tekið
þessar greinar sínar upp í Áfanga
og er það skaði, því þær eru merkt
bókmenntaplagg. A n n a r s munu
blöðin sýna, að Nordal átti allþung-
an róður gegn áliti almennings, sem
fylgdi Einari að málum. Eigi að síð-
ur var krafa Nordals um takmörk-
un fyrirgefningarkenningarinnar,
skarpari línur á takmörkun góðs og
ills, orð í tíma töluð. Og þótt Einar
léti það ekki sannast, þá má sjá
þess merki á Gæfumanni, að hann sá
að þrítugasta kynslóð íslands (svo
nefnd af Kamban) þurfti ekki bara
fyrirgefningar, heldur líka vanda
við. Samt gat hann hvorki fengið sig
til að lýsa vondum mönnum sjálfur
né lesa hinar dökku ádeilur sam-
tíðarhöfunda, eins og H. K. Laxness,
með glöðu geði. Hann lýsir þessu
viðhorfi sínu svo ekki verður um
villzt í útvarpserindi á 75. afmæli
sínu 6. des. 1934:
„Þegar ég hef lesið skáldrit, verð-
ur mér ósjálfrátt að spyrja, hvort
það hafi lagt fram nokkra fegurð,
efnislega eða andlega, eða hvort það
hafi vakið nokkra gleði, eða nokkra
göfuga kennd ...
En þegar ástríðan eftir því að
lýsa eymdinni og andstyggðinni,
vonleysið og vantrúin á mannlífið
verður svo mögnuð að þetta ber of-
urliði eða útrýmir öðru, þá er eitt-
hvað í mér sem lokar fyrir í sál
minni. Ég er ekki að deila á þá, sem
slíkar bækur rita eða þeim unna. Ég
er ekki gagnrýnandi bóka. Ég er
ekki að neita því að þær geti átt