Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1959, Síða 68

50
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
aðalsálin og driffjöðrin í fyrirtæk-
inu hefir verið og er enn fyrrverandi
alþingismaður, Halldór, Stefánsson.
Fimmta bindið kom út á síðastliðnu
ári, og hefir hann einn safnað gögn-
um að því og fært það allt í letur. í
stuttu máli sagt er þetta nálega níu
alda annáll Austurlands — allt frá
landnámstíð og niður að lokum
átjándu aldar. Áður hafði hann rit-
að sögulegt yfirlit nítjándu aldar-
innar.
Líklega er ekkert það í sögum,
skræðum og annálum um þenna
landsfjórðung, sem ekki er hér til
tínt. En ekki er hægt með sanni að
segja, að sagan sé glæsileg. Harð-
æri, drepsóttir, útlend og innlend
kúgun kirkju-, konungs- og verzlun-
arvalds, hrjóstrugt og gróðursnautt
land, hafísar og eldgos, lögðust á
eitt að kvelja og myrða kjark og
sjálfstæði fólksins. íslandi, með öll-
um þessum faraldri, tókst þó aldrei
að drepa fólkið, sem það byggði, eins
og fyrir Grænlandi fór. Og nú má
svo að orði kveða, að aldrei hafi
íturvaxnara, hraustara eða frjáls-
mannlegra fólk risið á rústum lið-
inna alda kvalræðis en einmitt nú
á dögum.
Fátt er víst lærdómsríkara fyrir
lifandi og óbornar kynslóðir en sag-
an. Og ef hið almenna máltæki er
rétt, að sagan endurtaki sig, þá má
búast við harðæri á Austurlandi og
hafísum, sem lokað gæti öllum höfn-
um, þegar minnst varir. Slíkt hefir
þó ekki átt sér stað á þessari öld,
þó undarlegt megi virðast. En sú er
bótin, að þjóðin er betur undirbúin
nú. Greiðfærir vegir, símar og loft-
ferðir, ef annað bregzt, munu í fram-
tíðinni afstýra gripafelli og harð-
rétti. Og læknislistin dregur úr
mannfalli af völdum drepsótta og
annarra kvilla. Fyrr á öldum máttu
menn deyja drottni sínum, án lækn-
ishjálpar, og gerðu það, sem sjá má
svo átakanlega á svo að segja ann-
arri hverri síðu í þessari bók.
Eitt er það, sem angrar mig á
stundum, þótt það eigi ekki beinlínis
við um þessa bók, sem byggð er á ör-
uggum heimildum; en það er sumt af
hinum svonefndu alþýðlegu fræð-
um, sem mér er sagt að heimaþjóðin
sé mjög sólgin í, og allir keppast við
að safna og skrásetja. Eru það helzt
sagnir um hjákátlegt eða ankanna-
legt fólk — menn og konur — sem
var svo kúgað og þunglega haldið af
minnimáttarkennd, í andlegu og
efnalegu umkomuleysi, að það vandi
sig á ýmsa kæki eða sérvizku orð-
bragð, sem oftast hafði litla eða
enga meiningu, eins og nauðvörn eða
brynju gegn hvefsni, ágengni og
búraskap þeirra, sem lítið eitt máttu
sín betur. Sumir ortu eina eða tvser
vísur, oft illa kveðnar, um dagleg3
viðburði. Aðrir sögðu af sér hreysti*
sögur, stundum tilhæfulitlar. Enn
aðrir stálu kind eða tólgarbita og
voru hýddir fyrir. í skorti og bjarg'
arleysi verða allir þjófar. Það er síð-
asta nauðvörnin gegn hungur- °S
hordauða, og naumast áfellisvert. Og
svo langt fara þessi fiskisagna at-
vögl að harma það, að þetta »e^n
kennilega fólk“ sé að hverfa me‘
þjóðinni. Er hægt að komast öllu
lengra í fróðleiksfýsninni og sjon
skekkjunni?
Ég veit að vinur minn, Halld°r
Stefánsson, fyrirgefur mér þennan
útúrdúr. Hann er nú kominn mj°o
á efri ár, og hefir séð margt me