Vísir - 24.12.1938, Blaðsíða 35

VÍSIR
33

I
Verndarmerki og siðir.
(Kaþólskir og lúterskir helgisiðir.)
(Úr þjóðsagnasafni Sigfúsar
Sigfússonar, þjóðsagnasafnara.
Tekið úr óprentuðu handriti.)
Kom, Andagiftar Andi.
jól 1938
Ó, hjörtu, brennið, heimtið nýjan sið, —-
því heimurinn á alt of marga trúða,
;og alt of fjölment, latt en sjálfglatt lið
af leikurum — í alskgns helgiskrúða.
En þeir eru fáir, — alt of fáir enn,
sem ekki hirða neitt um stimpla og merki,
en geta talist góðir, vitrir menn,
sem guði þjóna — svikalaust — í verki.
Oss vantar menn, sem vígir lífið sjálft,
og vormenn þess með réttu kallast mega, —
já, guðsmenn þá. sem gefa ei líf sitt hálft,
en guðaveigar andans sífelt teiga.
Kom, Andagiftar Andi, með þinn blæ,
sem opnar þrönga hugi vanans barna,
svo nái að sldna um náttmgrk lönd og sæ
með ngjum Ijóma — hin gamla jólastjarna.
Lát hjörtun brenna og hrópa á ngjan sið,
svo heimurinn fái í mgrkri Ijós að eggja,
og fái loks vor jörð sinn jólafrið
og — Jesús þurfi e k k i á krossi að degja ... .
G r é tar F e 11 s.
Eins og signingar og krossan-
ir þóltu hafa þýðingu til góðs
með þvi, að verja menn fyrir
ýmsu illu, var eðilegt að hin
sýnilegu merki og áþreifanlegu
þættu ei gera það síður, enda
var mikil trú og tilheiðsla, og
enda áheit liöfð á krossmerkj-
unum. Má og minna á krossa
þá, sem kaþólskir hafa á skip-
um sínum. Víða hér á landi hafa
og verið reistir krossar á þeim
stöðum, þar sem menn liafa far-
ist eða látist voveiflega, einkum
ef menn héldu það af völdum ó-
vætta og illra anda; auðvitað til
að fæla brott liinar illu verur og
óvætli. Verður liér að nægja að
benda á fáein dæmi, t. d. kross-
inn í Kaldaðarnesi, er menn
hétu lengst og mest á, krossinn,
sem stendur enn í Njarðvíluir-
skriðum og nafnið Róðukot í
Hörgárdalnum. Njarðvíkur-
krossinn var settur til að varna
Nadda eða öðrum óvættum að
setjast þar að, en róðan í Róðu-
koti til að eyða og hamla
draugagangi. Einn þesskyns
kross stóð lengi í öxlum, nærri
Sleðbrjót í Jökulsárhlið, þar
sem drengur liafði farist af
völdum álfa, að menn héldu.
Stundum létu menn nægja að
leggja þar eftir steina í lcross,
er menn fundust dauðir. Því
hafa krosssteinar legið allt til
þessa á leirunni við Skorvadals-
á í Hrafnlcelsdal, þar sem Gunn-
laugur Árnason fanst dauður.
Við þessa krossa höfðu menn
löngum bænahald og áheit mik-
il, því líkt sem Strandarkirkja
nú. Fram á tíð núlifandi manna
var siður að biðjast framfall-
andi fyrir hjá krossinum í
Njarðvíkurskriðum. Nú er þetta
að liverfa. Allmargir hugðu, að
])að hefði riðið Gissuri biskupi
Einarssyni að fullu, að hann reif
niður Kaldaðarneskrossinn. —
Njarðvikurkrossinn er líkl. sá
eini þessháttar kross, sem enn er
uppistandandi, því hann er jafn-
ótt nýjaður upp og hann bilar.
Stundum rak trélcrossa og líkn-
eskjur af sjó og voru þau þá
hirt og geymd sem verndar-
gripir á heimilum. Þannig er
það með Fannardalskrossinn á
Norðfirði, er rak fyrir löngu síð-
an, og þar sem síðan er kend
við hann Krossfjara. Var hann
álitinn sendur af forsjóninni,
fyrir bænarstað séra Jóns
prests í Vallarnesi, í þeim til-
gangi að varna því, að tröll
spyrntu saman Fannardalnum,
og að flæma þau brott, sem og
varð. Þessi kross var þá geymd-
ur til skamms tíma í Fanuardal,
lieitið á liann og gefnar til hans
gjafir. Nú er hann í Forngripa-
safninu i Reykjavík. Bænahöld
voru liöfð við liann framan af.
Líklega hefir þessi lcross upp-
haflega verið dýrlingslíkneskja
og verndarmerki á kaþólsku
skipi. — Enn í dag sælast marg-
ir eftir því, að hengja Krists-
mvnd, Maríumynd, myndir dýr-
linga og góðra manna á þiljur
yfir rúmum sínum. Þessu skylt
var það, hvílíka trú menn höfðu
á fyrirbænum klerka, vfirlestr-
um og söngvnm, lielguðu víni
og messuldæðum og lifir tals-
vert cftir enn af þessari trú. Þar
með má nefna vigt vatn og
vígða mold til lækninga. Nú
mun vera að mestu hætt, að
breiða messuföt yfir sjúka, að
liella vígðu messuvíni eða vatni
í auga þeirra barna, er þykja sjá
margt. Að lækna reform o. fl.
með greftri úr kirkjugarði hef-
ir verið venja til skamms. Þá
voru og venjurnar, sem ekkert
áttu skylt við helgi: Sperrureis-
ingar, pottlivolfingar og fleira.
Að góð hegðun sé lánsmerki,
en ill liegðun ólánsmerki trúa
sumir enn, en einatt virðist
þeim fækka, sem því þykja
trúa, efltir því sem mentunin
vex. Víða eldir eftir af merki-
dagatrú. Trúin á ýmsa staði,
fyrirbænir og þjónustu fer ein-
att minkandi. Til skamms þótti
þó víst, að sjúkling mundi batna
til annars hvors, er trúaður
klerkur bað fyrir honum. Ýms-
ir báru fyr meir á sér helgar
þulur, bænir og vers til vernd-
ar. Og þar með svonefnd
himnabréf. Nú er ]>etta nær al-
veg horfið. Um trú á drauma,
fyrirbrigði og dularverur er
mönnum kunnugt. Það breytist
eins og tíðarandinn.
Á næstliðnum mannsöldrum
var það siður karla, ]>egar þeir
fóru að heiman til sjós eða
lands, að laka þegar ofan er
þeir gengu úr hlaði og lesa upp-
hátt Faðirvorið eða Ferðabæn-
ina, eða hvorttveggja, ganga síð-
an til hvers manns á heimilinu
og bjóða lionum góðar stundir
með kossi. Ei veit eg hvort þetta
liefir verið svo um alt land. Til
skamms liafa og sumir haldið
þann sið, að taka ofan og lesa
sjóferðamannsbænina, áður en
þeir réru út. Einn formaður, er
eg hefi verið með um 1900,
gerði þetta er við komum á flot.
Hann var vestfirskur.
Til þessa liefir það verið al-
venja, að drepa þrjú högg í
þrenningarnafni að dyrum eftir
dagssetur og kalla inn og segja.
„Guð gefi ykkur gott kvöld“
eða „góða nótt“, eftir því livort
stóð þá yfir. Var þetta kallað
að guða. Var þá tekið undir
inni: „Gúð blessi þig“ og spurt
að heiti. Að morgni var kallað
inn um gluggann: „Guð gefi
ykkur góðan daginn“. Á sama
tíma fóru og þessi ávörp fram
þegar menn mættust í fyrsty
sinni, ef eigi var heilsað alveg
og kvst og sagt: „Ivomdu sæll“,
éða „komdu sæl“ o. s. frv. Nú
er þetta alt öðruvísi, því ]>etta
þykir ófínt. Kalla menn nú á
gluggann: „Góðan daginn“,
„gotl kvöld“, eða ganga að dyr-
um og dangla þar ótt og títt, ó-
reglulega eins og kaupstaðar-
jómfrúr, þar til einhver kemur
út, eða ]>eir hlaupa inn og má
þá þykja gott ef þeir kasta
kveðju á fleiri en einn. Þetta
þykir fínast.
Áður var það siður, að fylgja
gestum í baðstofu, er voru einu
húsin hjá almenningi, nema þá
frammidyraloft. Þegar inn
kom, sagði gesturinn og tók
ofan. „Hér sé guð“. Heilsaði svo
hjónunum fyrst með kossi og
siðan hverjum af öðrum. Óæðri
gestum var réttur matur í
kjöltu, en liöfðingjum á borð.
Bændu þá gestir sig, lásu borð-
bæn i lágum liljóðum, signdu
sig og sögðu: „Gefið mér í guðs-
friði“. Og að lokinni máltíð:
,,Guð launi matinn.“ Allar þess-
ar venjur munu nú vera horfn-
ar, nema þá í fáferðugustu
sveitum.
GLEÐILEG JÓL!
Ásgeir Ásgeirsson Versl.
Þingholtsstr. 21. :•:
[BflllBininnill
■
■
B
■ GLEÐILEG JÓL!
Litla bílstöðin.
■HBIIIBBIIIBIHIII
9