Bændablaðið - 11.04.2006, Blaðsíða 37

37Þriðjudagur 11. apríl 2006
Í rekstrarfræðum er oft talað
um jaðaráhrif einhverra að-
gerða. Gamalt og þekkt dæmi
eru jaðaráhrif áburðar, sem oft
eru nefnd vaxtarauki. Sem sé,
hve mikið fæst fyrir seinasta
áburðarkílóið sem við berum á?
Oftast minnka þessi jaðaráhrif
eftir því sem skammtarnir eru
stærri. Það fæst minna fyrir 100
kg af áburði þegar skammtur er
aukinn úr 500 í 600 kg en með
aukningu úr t.d. 200 í 300 kg. Á
sama hátt má tala um jaðar-
áhrif kjarnfóðurs á nyt, það sem
fæst fyrir viðbótarkíló af kjarn-
fóðri.
Í marshefti Buskap 2006 ritar
norski fóðurfræðingurinn Harald
Volden um jaðaráhrif kjarnfóðurs
fyrir mjólkurkýr.
Þar dregur hann fram þrennt
sem hafa þarf í huga:
1. Jaðaráhrifin minnka stig af stigi
eftir því sem kjarnfóðurgjöf er
aukin. Gróffóðurát minnkar og
raunverulegt orkugildi fóðursins
í heild lækkar. Fóðrið stoppar
skemur í vömbinni og mikil
sterkja lækkar meltanleika trénis
í vömbinni.
2. Þegar kýrin nálgast það hámark,
sem hún getur mjólkað, beinir
hún meiru og meiru af viðbótar-
fóðri í fitusöfnun.
3. Hátt innihald af sykri og sterkju
leiðir til vambargerjunar og
hormónastjórnunar, sem beinir
orkunni frekar til fitusöfnunar,
jafnvel þó orkuþörf til mjólkur-
myndunar sé ekki fullnægt.
Hér er þó ekki nóg að líta ein-
göngu til fóðurorku, próteinfóðr-
un, staða á mjaltaskeiði og fleira
kemur við sögu, en eftir stendur þó
hin almenna regla að kjarnfóður
gefur minnkandi nytaukningu eftir
því sem skammtarnir eru stærri.
Samantekt rúmlega 100 norskra
tilrauna minnkar viðbótarfóður-
eining í kjarnfóðri gróffóðurát um
0,38 FEm, (nettó orkuaukning er
þá 0,62 FEm), nytin vex um 1 kg
og kýrin bætir á sig 75 g af fitu. Í
þessum tilraunum var kjarnfóður-
gjöf á bilinu 2,5-12 kg og kýrnar á
miðju mjaltaskeiði (samhengið er
sýnt á mynd á bls. 36).
Áhrif kjarnfóðurs á gróffóðurát
hafa mælst jafnvel enn meiri í ís-
lenskum tilraunum, hvert kíló um-
fram 2,7 minnkaði gróffóðurát um
0,74 kg þurrefnis (Gunnar Rík-
harðsson og Einar Gestsson 1995)
og hvert kíló umfram 3,5 minnkaði
gróffóðurát um 0,69 kg þurrefnis
(Gunnar Ríkharðsson og fl. 1997).
Harold Volden skoðaði einnig
jaðaráhrifin af 320 mismunandi
kjarnfóðurskömmtum í norrænum
tilraunum þar sem kjarnfóðurgjöf
var á bilinu 0,1-20 kg. Hann dreg-
ur niðurstöðurnar þannig saman:
Þegar kjarnfóðurgjöf var 5 FEm
fengust um 1,7 kg mjólk fyrir 5.
fóðureininguna
Ef kjarnfóðurgjöf var 10 FEm
fékkst rétt liðlega 1 lítri fyrir 10.
fóðureininguna.
Þegar kjarnfóður var komið upp
í 14-15 kg fékkst aðeins hálfur
mjólkurlítri fyrir seinasta kílóið.
Þarna skiptir fóðrunarstig miklu
máli. Þegar kýr voru fóðraðar 10%
undir reiknaðri þörf gaf 10. kjarn-
fóðurkílóið 1,4 lítra en aðeins 0,6
kg þegar fóðrað var 10% umfram
reiknaða þörf.
AAT í kjarnfóðri er einnig mik-
ilvægt, ef það er of lágt eru jaðar-
áhrifin enn minni.
Bak við þessa heildarmynd er
þó mikill breytileiki en meginlínur
eru skýrar.
Það fóðurmatskerfi sem nú er
notað tekur ekki til neinna sam-
spilsáhrifa milli fóðurtegunda,
heldur er hver tegund mæld sér-
staklega og áhrifin lögð saman.
Hið nýja kerfi, sem kynnt hefur
verið í Frey síðustu mánuði, býður
upp á að dagsskammturinn sé met-
inn sem heild, og gefur það mun
betri mynd af því hvers er að
vænta af aukinni kjarnfóðurgjöf
því kerfið reiknar inn væntanleg
áhrif á át og meltanleika gróffóð-
ursins. /RB.
Heimildir
Harald Volden 2006. En ekstra kilo
kraftfôr. Hvor mye mjölk får vi igjen?
Buskap (3) , 36-38
Gunnar Ríkharðsson og Einar Gests-
son 1995. Mismunandi orkufóðrun
mjólkurkúa í byrjun mjaltaskeiðs - Áhrif
fóðrunar á át og afurðir. Ráðunauta-
fundur 1995, 91-102
Gunnar Ríkharðsson, Einar Gestsson,
Þorsteinn Ólafsson, Grétar Hrafn Harð-
arson 1997). Mismunandi kjarnfóður-
gjöf fyrir mjólkurkýr. Ráðunautafundur
1997, 242-254
Hvað fæst fyrir viðbótarkíló af kjarnfóðri?
Staðan
Innanlandsala á mjólk og mjólkur-
vörum er sérstaklega góð um þess-
ar mundir. Þessi staða kallar á að
við reynum að tryggja nú og til
lengri framtíðar að framleiðslan
nái að mæta söluþörfinni. Fram-
leiðslan á síðasta verðlagsári,
2004/2005, nam 111,4 milljónum
lítra. Óskastaða mjólkuriðnaðarins
verðlagsárið 2005/2006 er að það
næðist að framleiða 113-115 millj-
ónir lítra.
Myndin sýnir jákvæða þróun í
mjólkurinnleggi undanfarnar vik-
ur. Samanborið við árið á undan er
innleggið í lok 13. viku tæpum 500
þúsund lítrum meira eða 1,71%
meira. Þetta má m.a. þakka því að
allir hlutaðeigandi, - forsvarsmenn
mjólkuriðnaðarins, ráðgjafarþjón-
ustan og kúabændur - hafa samein-
ast um að leggja áherslu á að
treysta og auka framleiðsluna.
Mikilvægasta tímabilið framundan
er beitin og hvernig okkur tekst að
nýta hana til framleiðslu.
Í þremur síðustu eintökum
Bændablaðsins hafa birst fróðleg
viðtöl við marga kúabændur, sem
náð hafa góðum árangri í að skipu-
leggja og stýra kúabeit og ræktun
beitarjurta. Ástæða er til að hvetja
kúabændur almennt til þess að
kynna sér efni þessara viðtala en í
þeim kemur skýrt fram hvaða
þættir það eru sem mestu máli
skipta um árangurinn.
ÁTAK-MJÓLK
Ráðgjafarátakið gagnvart kúa-
bændum, sem Bændasamtökin og
ráðgjafarþjónusta búnaðarsam-
bandanna hleypti af stokkunum í
haust, á án efa ríkan þátt í þeim ár-
angri sem náðst hefur. Til skemmri
tíma litið lá fyrir að kjarnfóður-
notkun, breytt eða aukin, væri nær-
tækasta ráðið til að auka fram-
leiðsluna.
Samanburður á niðurstöðum
skýrsluhalds nautgripa fyrir tíma-
bilið október til febrúar nú og í
fyrra bendir til aukningar í kjarn-
fóðurnotkun sem nemur um 50 kg
á árskú, þrátt fyrir að mæld nyt
árskúa sé svipuð. Þetta virðist í
fullu samræmi við þá stöðu, sem
við blasti sl. haust, að því er varðar
heygæði eftir síðasta sumar.
Við þær aðstæður, sem nú eru á
mjólkurmarkaði, er hins vegar ekki
skynsamlegt að boða né hvetja
bændur til að stórfelldrar minnk-
unar á kjarnfóðurgjöf. Úr því sem
komið er ættu menn að fara afar
varlega. Til lengri tíma litið er hins
vegar full ástæða til að menn skoði
(endurskoði) kjarnfóðurgjöf, sér-
staklega haustbæranna, og þá í
samhengi við núverandi dagsnyt.
Þetta á við um kýrnar, sem nú eru
búnar að mjólka í meira en 150
daga á yfirstandandi mjólkur-
skeiði. Það þarf að fara að undir-
búa þær undir væntanlega geld-
stöðu og nýtt framleiðsluár.
Eftirfarandi þættir koma
þá til skoðunar:
a)Holdafar. Fóðrun á síðari hluta
mjólkurskeiðsins þarf að haga
þannig að kýrnar safni eðlileg-
um forða á skrokkinn, í stað
þess sem þær mjólkuðu af sér á
fyrri hluta mjólkurskeiðsins. En
þær eiga ekki að safna óþarfa
holdum. Besta fóðurnýtingin
við að endurheimta skrokkforð-
ann er að nýta gróffóðrið til
þess. Kjarnfóðurgjöf á síð-
mjólkurskeiði, sem er umfram
þarfir, getur dregið úr gróffóð-
uráti og endar yfirleitt ekki ann-
ars staðar en í óþarfa fitusöfn-
un. Þess vegna er rétti tíminn
núna til að holdstiga haustbæru
kýrnar. Eftir að geldstaðan hefst
er yfirleitt orðið of seint að
megra kýrnar.
b)Einleikur á kjarnfóður. Al-
gengur ágalli á fyrirkomulagi
kjarnfóðurgjafar mjólkurkúa á
síðmjólkurskeiði er að elta
dagsnytina, - mjólkurkúrfuna -
með kjarnfóðri. Í mánaðarleg-
um mjólkurskýrslum frá bænd-
um er algengt að sjá 2ja -3ja kg
skráða kjarnfóðurgjöf þegar
dagsnytin er á bilinu 10-16 kg.
Við eðlilegar aðstæður er þetta
hæpin fóðrunarhagfræði. Þessi
kjarnfóðurkíló eru ekki að skila
nyt og þar með ekki tekjum.
Það sem verra er, er að þau
draga úr gróffóðuráti og tak-
marka nýtingu á því. Æskileg-
asta kjarnfóðurgjafarstefnan er
að nýta það eins og kostur er á
fyrri hluta mjólkurskeiðsins,
kringum topp mjólkurkúrfunn-
ar, en skera það verulega niður
þegar kýrin er komin 170-200
daga út á mjólkurskeiðið og
leyfa henni eftir það að mjólka
af gróffóðri að stærstum hluta.
Með því móti nær hún að sýna
hversu öflug hún er erfðafræði-
lega til að umsetja og nýta gróf-
fóður til mjólkurframleiðslu.
(Sjá grein bls. 36.)
c) Gróffóðrið og nýting þess.
Margir bændur fóðra á miklu
heimaræktuðu byggi, sem oft
kemur til viðbótar kjarnfóðri.
Byggið er ekki alltaf reiknað til
kjarnfóðurs. Kjarnfóðurblöndur
og bygg innihalda mikið magn
af sterkju og sykri. Hátt hlutfall
þessara auðgerjanlegu kolvetna
getur haft neikvæð áhrif á melt-
anleika og nýtingu gróffóðurs-
ins, einkum á NDF. Þarna þarf
að hafa ákveðið jafnvægi í
huga. Þegar samanlagt magn
sterkju og sykurs í fóðrinu er
komið um og yfir 230-250 g í
kg heildarþurrefnis fer meltan-
leiki NDF að lækka. Áhrifin eru
ekki sterk meðan samanlagt
magn er innan við 300 g í kg.
Þess má geta að nýja norræna
fóðurmatskerfið NorFor tekur
einmitt tillit til þessa mikilvæga
samhengis. Ef þurrefnisátið er
t.d. 18 kg á dag í heild er þess-
um kolvetnamörkum náð við
samanlagða bygg + kjarnfóður-
gjöf (ca. 50:50) um 8-10
kg/grip/dag. Sjá mynd 2.
Mjólkurframleiðslan
fram á veginn
Innvigtun mjólkur á landinu eftir vikum
1500000
1600000
1700000
1800000
1900000
2000000
2100000
2200000
2300000
2400000
2500000
36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35
ik ú
L
ít
ra
r
03/04
04/05
05/06
Mynd 1. Innvigtun mjólkur á landinu eftir vikum 2003, 2004, 2005 og það sem
af er 2006.
50
52
54
56
58
60
62
64
66
20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44
Sykur + sterkja, % í þurrefni
N
D
F
m
el
ta
n
le
ik
i,
%
Mynd 2. Áhrif sykurs og sterkju í fóðurskammti á meltanleika NDF í vömb.
Gunnar
Guðmundsson,
sviðsstjóri á
ráðunautasviði BÍ