Fréttablaðið - 16.02.2012, Qupperneq 21

FIMMTUDAGUR 16. febrúar 2012 21
Umræða um opin bert eftir-lit skýtur reglu lega upp koll-
inum, sérstaklega þegar stofn-
unum eru veitt ný úr ræði til að
halda uppi eftir liti eða þegar eftir-
lit með tiltekinni starfsemi hefur
brugðist. Hið opinbera gegnir
veigamiklu eftirlits hlutverki sem
snertir flesta kima samfélagsins.
Rannsóknir á aðferðum og
framkvæmd opinbers eftirlits hafa
ekki verið ýkja margar í gegnum
tíðina, þó hefur Ríkisendurskoðun
einna helst gert úttektir á eftirliti
ráðuneyta og stofnana. Fræðilegar
rann sóknir á eftirliti hins opinbera
eru að mörgu leyti óplægður akur
sem nauðsynlegt er að huga betur
að, m.a. til að bæta aðferðir við
eftirlit.
Skipulag eftirlits
Eftirlit ráðuneyta með stofnun-
um ræðst m.a. af þekkingu starfs-
manna ráðuneyta á viðfangs-
efni stofnana. Fyrir vikið hefur
menntun og reynsla starfsmanna
mikil áhrif á burði ráðuneyta til
að halda uppi eftirliti. Það skiptir
því miklu máli hverjir ráðast til
starfa hjá hinu opinbera.
Hjá stofnunum eru forstöðu-
menn oft ráðnir vegna fag-
þekkingar sinnar á starf seminni.
Starfsfólk ráðuneyta er hins
vegar sjaldnast ráðið af því það
hefur yfirburðar þekkingu á
starf semi stofnana ráðuneyta.
Rekstrar þekking hefur þó jafnan
verið öflug innan ráðuneyta, enda
hefur eftirlit með fjárhagsstöðu
stofnana lengi verið mjög ofar-
lega í forgangi.
Eftirlit ráðuneyta með faglegri
starfsemi stofnana hefur ekki
verið eins markvisst og rekstrar-
lega eftirlitið. Meðferð fjármuna
segir aftur á móti lítið um það
hvort stofnuninni sé vel stjórnað,
hvort hún sé að gera það sem
lög um stofnunina kveða á um,
hvort viðskiptavinir séu ánægðir
með þjónustuna eða hvort starfs-
mönnum líði vel í starfi.
Ánægja viðskiptavina, skil-
virkni verkferla og ánægja starfs-
manna eru meðal þátta sem feng-
ið hafa aukið vægi síðastliðin
ár við mat á stjórnun stofnana.
Starfsmannamál eru að færast
frá hefðbundinni starfsmanna-
stjórnun yfir í árangurs miðaða
mannauðsstjórnun, þar sem
starfsmannakannanir eru gerðar
til að meta starfsskilyrði og líðan
manna á vinnustað. Jafnframt
eru reglulegar viðhorfskannanir
orðnar algengar meðal viðskipta-
vina stofnana til að greina hvað
megi betur fara í starfseminni.
Í skýrslu Rannsóknar nefndar
Alþingis var lögð áhersla á að
fjölga þyrfti í þeim hópi starfs-
manna Stjórnarráðsins sem eru
vel menntaðir og þjálfaðir og
hafa getu til að takast á við mjög
flókin og krefjandi verkefni. Í
skýrslunni Samhent stjórnsýsla
(2010) er fjallað um menntun
starfsmanna Stjórnarráðsins og
kemur í ljós að hlutfallslega fleiri
háskólamenntaðir starfsmenn
Stjórnarráðsins eru menntaðir
í félagsvísindum en í öðrum
greinum eins og raunvísindum.
Fjölgun starfsmanna með fjöl-
breyttari menntun kann því að
vera einn liður í því að efla burði
ráðuneyta til að hafa eftirlit með
stofnunum ásamt því að efla
endur menntun og þjálfun starfs-
manna ráðuneytanna með tilkomu
Stjórnsýsluskóla Stjórnarráðsins.
Öflugra eftirlit
Ráðuneyti eiga að hafa yfirum-
sjón með útfærslu og framkvæmd
stefnu stjórnvalda. Jafnframt ber
ráðuneytum skylda til að hafa
eftirlit með stofnunum sem að
stærstum hluta sjá um þessa fram-
kvæmd, eins og löggæslumál, vel-
ferðarmál eða menntamál.
Hins vegar er almennt ekki skil-
greint nánar hvernig eftirliti ráðu-
neyta skuli hagað né með hverju
eftirlitið eigi sér staklega að vera.
Það er einna helst eftir lit með
fjárreiðum ríkisins sem hefur
verið útfært nánar og grund-
vallast það á ýmsum þáttum. Í
lok tíunda áratugarins tók eftir-
lit ráðuneyta ákveðnum breyt-
ingum með tilkomu árangurs-
stjórnunarsamninga við stofnanir,
en árangursstjórnun er einn liður
í því að ráðuneyti geti rækt yfir-
stjórnar- og eftirlitsskyldur sínar
gagnvart stofnunum.
Í kjölfar hruns íslenska banka-
kerfisins í október 2008 jókst
umræðan um eftirlit hins opin-
bera til muna, sérstaklega vegna
skorts á eftirliti með framkvæmd
laga og reglna á fjármálamark-
aði. Í skýrslu rannsóknarnefndar
Alþingis var fjallað um að eftirlit
ráðherra með öðrum stjórn-
völdum hafi þótt æði óljóst.
Í nýlegum lögum um Stjórnar-
ráð Íslands er reynt að skerpa
á þessu eftirlitshlutverki ráðu-
neyta. Í lögunum er sérstaklega
kveðið á um stjórnunar- og eftir-
litsheimildir ráðherra með stjórn-
völdum, bæði þeim sem heyra
undir yfirstjórn hans (lægra
sett stjórnvöld) sem og þeim sem
heyra stjórnarfarslega undir ráð-
herra (sjálfstæð stjórnvöld). Með
þessum breytingum er mælt með
skýrari hætti en í eldri lögum
um eftirlitsskyldur ráðherra sem
undir hann heyra.
Eftir sem áður þurfa ráðuneyti
að útfæra og skilgreina nánar
hvernig eftirliti með hverri
stofnun skuli háttað út frá tilgangi
og hlutverki stofnunar í lögum
en jafnframt áherslum ráðherra
hverju sinni.
Eftirlitshlutverk ráðuneyta
Stjórnsýsla
Pétur Berg
Matthíasson
stjórnmála- og
stjórnsýslufræðingur
Meðferð fjármuna segir aftur á móti lítið
um það hvort stofnuninni sé vel stjórnað,
hvort hún sé að gera það sem lög um stofn-
unina kveða á um, hvort viðskiptavinir séu ánægðir
með þjónustuna eða hvort starfsmönnum líði vel í starfi.