Fréttablaðið - 10.03.2012, Blaðsíða 22

22 10. mars 2012 LAUGARDAGUR
Þótt grettistaki hafi verið lyft í baráttu fíknisjúklinga fyrir
viðurkenningu á sjúkdómi sínum,
gætir enn nokkurs misræmis í
félagslegum réttindum fíknisjúk-
linga og annarra sjúklingahópa.
Þrátt fyrir að almennt sé viður-
kennt að fíknisjúklingar skuli njóta
veikindaréttar virðist sem réttur
til veikindalauna sé undanþeginn
almennum rétti til veikindalauna
í kjarasamningum. Í kjarasamn-
ingum opinberra starfsmanna við
ríkið er sérstaklega tekið fram að
launþegar njóti ekki skilyrðislauss
réttar til veikindalauna í meðferð
heldur sé það ákvörðun hvers for-
stöðumanns ríkisstofnunar hverju
sinni hvort veikindalaun eru
greidd. Svipaða sögu er að segja af
öðrum kjarasamningum, veikinda-
laun vegna áfengismeðferðar eru
undanþegin kjarasamningsbundn-
um réttindum. Fíknisjúklingar eiga
það því undir velvilja eða skilningi
forstöðumanns hvort veikindalaun
eru greidd vegna meðferðar.
Sum fyrirtæki taka fram í starfs-
mannastefnu sinni að starfsmenn
njóti veikindalauna og margir
atvinnurekendur greiða veikinda-
laun í meðferð. Það lögfestir hins
vegar ekki réttindin og er ekki
merki um annað en vott af eðlileg-
um viðhorfum til fíknisjúkdóma.
Því miður nær gæska atvinnu-
rekenda oft ekki lengra en svo að
„leyfa“ starfsmanni að sækja eina
meðferð á veikindalaunum með
þeim afarkostum að þar með eigi
sjúklingurinn að hafa náð varan-
legum bata.
Oftar en ekki þróast mál með
þeim hætti að fíknisjúklingur
leynir ástandi sínu af ótta við for-
dóma, uns mál eru komin í óefni
og sjúkdómurinn hefur alvarleg
áhrif á hæfni starfsmanns. Þá eru
viðbrögðin oft þau að setja starfs-
manninum afarkosti eða segja
honum upp.
Til þess að leiðrétta þessa mis-
munun þarf að ganga út frá réttum
skilningi sjúkdómshugtaksins, sem
er að fíknisjúkdómur er langvinn-
ur, ólæknandi sjúkdómur. Fíkni-
sjúklingar hafa ekki val um hvort
þeir þróa með sér fíkn en með rétt-
um viðhorfum og stuðningi er hægt
að skapa þann valkost að sækja sér
meðferð og ná bata og stöðva þann-
ig framgang sjúkdómsins.
Eftir því sem fyrr er gripið inn í
sjúkdómsferlið, þeim mun betri eru
batahorfur. Það er því ótækt að fela
ástand sitt af ótta við fordóma eða
skilningsleysi. Þessu þarf að breyta
til dæmis með því að hætta að
taka fíknisjúkdóma út fyrir sviga
í kjarasamningsbundnum réttind-
um til veikindalauna og viðurkenna
sjúkdómshugtakið þannig í verki.
Í sumum tilvikum vísa kjara-
samningsákvæði í niðurstöðu dóm-
stóla í vinnurétti þegar kemur að
kjarasamningsbundnum réttind-
um fíknisjúklinga. Þangað er þó
lítið að sækja þegar kemur að rétt-
arbót fyrir fíknisjúklinga. Í Hæsta-
réttardómi frá 2007 eru til dæmis
ekki gerðar athugasemdir við það
að yfirmaður leggi mat á bata sjúk-
lings, gang sjúkdóms og árangur af
meðferð. Samningur sem yfirmað-
ur gerir við starfsmann um að hann
fái veikindalaun fyrir eina meðferð
og skuli svo ná varanlegum bata
þaðan í frá, er ekki sérstök réttar-
bót heldur afarkostir sem fíknisjúk-
lingur verður að sætta sig við.
Fíknisjúkdómar eru þess eðlis
að vera langvinnir og ólæknandi.
Gangur sjúkdómsins einkennist af
falli eða föllum, stundum skömmu
eftir fyrstu meðferð og stundum
eftir löng tímabil án neyslu vímu-
efna. Sú tíðkun að „leyfa“ mönn-
um að fara í eina meðferð og setja
það skilyrði að ná varanlegum bata
setur ómannlegar byrðar á herðar
sjúklingi sem gengur með sjúkdóm
sem einkennist af föllum. Aðrir
sjúklingahópar mæta ekki sams
konar viðhorfum.
Enn eimir eftir af þeim viðhorf-
um að fíknisjúkdómar séu lestir
eða stafi af röngu vali sjúklingsins.
Fíknisjúklingar velja sér ekki fíkn-
ina heldur er það með þennan sjúk-
dóm, eins og aðra, að hann leggst
á fólk af mismunandi þunga. Fíkni-
sjúkdómar eru ekki merki um veik-
lyndi, leti eða lesti frekar en aðrir
sjúkdómar. Nú er tímabært að jafna
rétt fíknisjúklinga til meðferðar
og eyða kerfisbundinni mismunun
gagnvart þessum stóra hópi fólks.
Fíknisjúkdómar
eru ekki merki
um veiklyndi, leti eða
lesti frekar en aðrir sjúk-
dómar. Nú er tímabært
að jafna rétt fíknisjúk-
linga til meðferðar...
Samfélagstúlkun er túlkun fyrir einstaklinga sem ekki geta tjáð
sig nægilega vel á íslensku í við-
tölum þar sem mikið er í húfi, eins
og í heilbrigðiskerfinu, í félags-
þjónustunni, í foreldraviðtali eða
við skilnað. Starf þessara túlka er
mjög krefjandi, það er ekki nóg að
geta talað tvö tungumál sæmilega
til að vera túlkur.
Samtölin geta verið einföld og
skemmtileg, eins og í foreldravið-
tölum í leikskólum, en líka af allt
öðru tagi, túlkar sjá fólk deyja
eftir bílslys og eru beðnir um að
hringja í ættingja erlendis, túlk-
ar þurfa að vera hlutlausir þegar
þeir túlka fyrir kynferðisafbrota-
mann jafnt sem fórnarlamb hans.
Ábyrgð túlks er mikil, hlutir eins
og röng sjúkdómsgreining, trúnað-
arbrestur eða vanlíðan barns vega
þungt. Einnig eru sum samfélög
innflytjenda mjög lítil og allir
þekkjast sem getur gert tilveru
túlks mjög erfiða og hafa margir
góðir túlkar gefist upp eða þurft
að fórna sínu eigin félagslífi.
Samt er þessu starfi sýnd mjög
lítil virðing; launin eru lægri en á
kassanum í Bónus og það er undir
viðkomandi túlkaþjónustu komið
hvort einhver fræðsla túlka fer
fram. Rammasamningar Ríkis-
kaupa eða sveitarfélaga gera engar
formlegar kröfur til menntunar
túlka. Nám við HÍ í samfélagstúlk-
un liggur niðri vegna fjárskorts.
Þó að yfirvöld borgi túlki minna
en helming þess sem þau borga
viðgerðarmanni sem kemur til að
líta á kaffivélina finnst þeim þjón-
ustan dýr og á tímum sem þess-
um þarf að spara. Þess vegna taka
flestir innan kerfisins því feg-
ins hendi ef fólk kemur með sinn
eigin túlk. Stundum eru það vinir
og vandamenn en mjög oft er það
fólk sem ætti ekki undir neinum
kringumstæðum að vera yfir-
leitt viðstatt erfið viðtöl, hvað þá
að bera ábyrgð á þeim og það eru
börn þeirra sem í hlut eiga. Börn
eru yfirleitt fljótari að tileinka
sér nýtt tungumál og eftir hrunið
hefur þetta viðgengist æ meir.
Til eru dæmi um að barn hefur
verið tekið úr eigin kennslustund-
um til að túlka fyrir starfsfólk í
eldhúsi skólans, hjá félagsþjónust-
unni hefur barn verið látið miðla
samtali um að fjölskyldan ætti að
missa húsnæði sitt og börn allt
niður að 10 ára aldri hafa túlkað í
læknisviðtölum þar sem meira að
segja er til staðar lögbundinn rétt-
ur á túlkun.
Svo eru tvítyngd börn ekki allt-
af góðir túlkar – barn pólskra
foreldra sem elst upp hér á landi
getur kannski haldið uppi almenn-
um samræðum á pólsku en það
hefur aldrei farið til læknis, hvað
þá til sýslumanns í Póllandi. En
aðallega getur þetta verið skelfi-
lega þung byrði sem ekkert barn
ætti að þurfa að bera. Í staðinn
eiga börn rétt á vernd sem for-
eldrar og stjórnvöld eiga að veita.
Í nýju lagafrumvarpi um málefni
innflytjenda er einungis tekið
fram að æskilegt sé að móta heild-
arstefnu um túlkaþjónustu. Hluti
af þessari stefnu ætti að fela í sér
að brjóta ekki lengur á mannrétt-
indum barna af erlendum uppruna
með þessum hætti.
„Mamma, ég held
að þú sért með
krabbamein“
Í grein fyrir skemmstu í Frétta-blaðinu eftir Teit Guðmundsson
lækni undir fyrirsögninni „Mis-
skilin motta!?“ og í viðtali við
hann á Bylgjunni komu fram sjón-
armið sem þarft er að leiðrétta.
Þar gætir nokkurs misskilnings.
Það er ekki rétt að Krabba-
meinsfélagið einblíni á blöðru-
há lsk ir t i lskrabbamei n og
eistnakrabbamein í átaks- og
fjáröflunarátaki sínu Mottumars,
karlmenn og krabbamein. Þvert á
móti hefur frá upphafi verið lögð
áhersla á almenn heilsuboðorð
til karla og að menn þekki fyrstu
einkenni margvíslegra krabba-
meina. Áhersla var lögð á blöðru-
hálskirtilkrabbamein í fyrra og í
hitteðfyrra, en það er algengasta
krabbamein karla. Að mati okkar
var mikilvægt að opna umræðuna
um það krabbamein til að auð-
velda körlum að bregðast við
fyrstu einkennum. Þetta hefur
tekist mjög vel. Nú í ár er aukin
áhersla á önnur krabbamein jafn-
hliða.
Það er heldur ekki rétt að ganga
út því frá að Krabbameinsfélagið
hvetji alla karlmenn til þess að
fara í mælingu á PSA í blóði.
Hið rétta er að eitt aðildarfélaga
Krabbameinsfélagsins, Framför,
sendi fimmtugum körlum bréf og
hvatti til slíkra mælinga. Sjón-
armið þeirra og rök hafa komið
fram í fjölmiðlum. Í yfirlýsingu
landlæknis af því tilefni er vísað
í fræðsluefni Krabbameinsfélags-
ins, sem mælir með einstaklings-
bundinni nálgun í þessu efni.
Þetta fræðsluefni er að finna
m.a. á heimasíðu félagsins (www.
krabb.is) og panta má fræðslu-
bæklinga beint frá okkur.
Teitur hvetur til aðgerða til
að sporna við ristilkrabbameini,
og þar er Krabbameinsfélagið
honum sammála. Þess vegna
hafa Krabbameinsfélag Íslands
og ýmis aðildarfélög þess á und-
anförnum árum staðið fyrir ráð-
stefnum um ristilkrabbamein
(ein slík er nú í mars), gefið út
fræðsluefni og hvatt til skimun-
ar. Í fræðslumyndinni „Þetta er
svo lúmskt“ (útg. 2011) er fjallað
um ýmsa þætti er varða krabba-
mein í ristli og endaþarmi. Þar
eru viðtöl við einstaklinga sem
hafa greinst með þennan sjúk-
dóm og við fagfólk sem vinnur að
greiningu og meðferð hans. Einn-
ig er lögð áhersla á að kynna hvað
hver einstaklingur getur gert til
að draga úr hættunni á að fá sjúk-
dóminn og hvað hægt er að gera
til að greina hann á forstigi, þegar
mestur möguleiki er á lækningu.
Flestum er ljóst að nú er sann-
arlega kominn tími til að stíga
stærri og fleiri skref til að fækka
ristilkrabbameinum hér á landi,
og beita til þess öllum tiltækum
ráðum. Þar liggja mikil sóknar-
færi, því krabbamein í ristli má
greina á forstigi og frumstigi, og
því fyrr sem það greinist, þeim
mun betri er árangur meðferðar.
Krabbameinsfélag Íslands mun
áfram láta mikið til sín taka og
með hjálp og stuðningi almenn-
ings í landinu munum við setja
markið hátt og ná árangri í bar-
áttunni við margs konar krabba-
mein.
Mottumars og
krabbamein
Félagsleg réttindi og fíknisjúklingar
Heilbrigðismál
Björn M.
Sigurjónsson
stjórnarmaður í
framkvæmdastjórn SÁÁ Samfélagstúlkun
Sabine Leskopf
stjórnarmaður í
Samtökum kvenna af
erlendum uppruna
Heilbrigðismál
Ragnheiður
Haraldsdóttir
forstjóri
Krabbameinsfélags
Íslands
Skógarhlí› 18 • 105 Reykjavík • Sími 595 1000 • Fax 595 1001 Akureyri sími: 461 1099 • www.heimsferdir.is
B
irt
m
eð
fy
rir
va
ra
u
m
p
re
nt
vi
llu
r.
H
ei
m
sf
er
ð
ir
ás
ki
lja
s
ér
r
ét
t
til
le
ið
ré
tt
in
g
a
á
sl
ík
u.
A
th
. a
ð
v
er
ð
g
et
ur
b
re
ys
t
án
fy
rir
va
ra
.
E
N
N
E
M
M
/
S
IA
•
N
M
51
0
89
frá kr. 29.900*
13 og 20. mars
* Flug á mann aðra leið með sköttum kr. 29.900
Flug á mann fram og til baka með sköttum kr. 59.800
Kanarí
Tenerife
Heimsferðir bjóða flug á frábæru verði til Kanarí eða Tenerife 13. og
20. mars. Heimflug eingöngu frá Kanarí 20., 28. eða 29. mars.
Fjölbreytt gisting í boði.
Kr. 3.600 í tvíbýli á dag í íbúð á Tisalaya Park.
Kr. 8.400 í tvíbýli á dag með allt innifalið á Beverly Park.