Fréttablaðið - 10.03.2012, Blaðsíða 16

16 10. mars 2012 LAUGARDAGUR
ustu álitamál samtímans snúast
ekki um hvar við sitjum á stóli í
sölum alþingis né verða þau sett
niður með sleggjudómum. Þau
fjalla um misskipt-
ingu auðs og tækifæra
barna í heiminum, þau
fjalla um matvælaör-
yggi og sjálfbæra nýt-
ingu á lífsnauðsynleg-
um gæðum, þau fjalla
um aðgang eða skort
á vatni, þau fjalla um
þær miklu loftslags-
breytingar sem breyta
ekki aðeins náttúru-
legum ski lyrðum
okkar heldur félags-
legum og menningar-
legum aðstæðum, þau
fjalla um róttæk áhrif
tæknibyltingar síð-
ustu ára á samskipti
manna, persónulegt
öryggi og félagslega
líðan, þau fjalla um
átök menningarheima
og trúarhópa. Og þessi
mál skipta Íslendinga
jafnmiklu máli og
aðra.
Við viljum ekki sitja
hjá í umræðu sam-
tímans. Lausnirnar eru ekki ein-
faldar, en þær hljóta að byggja á
samstilltu átaki sem hvílir á vís-
indalegri þekkingu, sköpunar-
krafti einstaklinga, víðsýni og
siðferðilegu þreki, og þar hefur
hvert okkar eitthvað til mála að
leggja. Þær krefj-
ast þess að við látum
ekki fámennið spilla
umræðunni og að
við leggjum kraftana
saman. Hlutverk for-
seta Íslands er skil-
greint í stjórnarskrá.
Hann er þjóðkjörinn
og er því í einstakri
stöðu sem trúnaðar-
maður þjóðarinnar.
Á þessum tímamót-
um tel ég að sá sem
verður kjörinn for-
seti á næsta sumri
hafi sérstöku hlut-
verki að gegna ein-
mitt með því að leiða
fólk saman og hvetja
okkur til uppbyggi-
legrar og vandaðrar
samræðu þvert á þær
gamalkunnu átakalín-
ur sem þreyta þorra
landsmanna. Við þurf-
um á slíkum sameig-
inlegum vettvangi að
halda. Mín hugsjón er
því sú að forsetinn sameini okkur
í samræðunni sjálfri; og að hann
gangi þar fram fyrir skjöldu.
Væri menningarlíf hér á landi fábrotið ef engar væru niður-
greiðslur? Væri miði í leikhús þá
einungis á færi ríkra? Og ef menn-
ingin nyti ekki ríkisaðstoðar, hvað
þá með önnur svið, t.d. jarðgöng?
Allt eru þetta eðlilegar spurn-
ingar í ljósi greinar minnar um
vanhugsaðar niðurgreiðslur ríkis-
ins í menningar- og afþreyingar-
geiranum. Greinin birtist í Frétta-
blaðinu 21. febrúar sl. Hjálmtýr
Heiðdal kvikmyndagerðar maður
er einn þeirra sem bregst við á
prentvellinum í svargrein sem
birtist þann 1. mars sl. í sama
blaði. Vil ég nú svara gagnrökum
Hjálmtýs.
Fyrst ber að nefna að miði í
Þjóðleikhúsið kostar mun meira
fyrir einstaklinginn heldur en
uppgefið verð í miðasölu því hann
niðurgreiðir með sköttum sínum
keypta og ókeypta miða alla ævina
á enda. Raunkostnaður hans kynni
því að vera margfaldur á hvern
keyptan miða hvort sem er.
Mikilvægara er þó að gera sér
grein fyrir að við vitum ekkert
um hvort menningarstarfsemi
yrði öflugri eða veikari án nið-
urgreiðslna frá ríkinu. Ef engir
væru ríkisstyrkirnir þyrftu veit-
endur menningarþjónustunnar
nefnilega að lúta aðhaldi mark-
aðarins og væru þar með líklegri
til að leggja sig meira fram um að
gera list og menningu meira aðlað-
andi fyrir hinn almenna borgara.
Fyrirtæki á frjálsum sam-
keppnismarkaði þurfa auk þess
sífellt að bjóða vörur sínar eða
þjónustu á eins lágu verði og hægt
er. Af þeim sökum hafa marg-
falt fleiri efni á ýmsum vörum
í dag sem einungis efnameira
fólk hafði ráð á áður. Venjuleg-
ur farsími kostar nú einungis
brotabrot af því sem hann kost-
aði áður fyrr. Mun fleiri hafa ráð
á ferðast til útlanda nú en áður.
Þá er ekkert slæmt við það að ein
tegund rekstrar, t.d. ríkisrekinna
leikhúsa, veikist, því að jafnaði
styrkjast önnur svið á móti. Eitt-
hvert fara jú peningarnir. Skatt-
ar ættu að lækka og ráðstöfun-
arfé fólks þar með að hækka.
Þannig fær fólk meira svigrúm til
að njóta annarra hluta. Stína fer
oftar í líkamsrækt og Jón kaupir
sér gítar. Í tilfelli Stínu mætti
segja að heilsurækt í landinu efld-
ist á kostnað menningarstafsemi,
en í tilfelli Jóns styrktist einn
geiri menningar, þ.e. tónlistarlíf,
á kostnað annars konar menning-
ar, t.d. leiklistar.
Varðandi þau sjónarmið Hjálm-
týs að niðurgreiða beri tiltekna
starfsemi vegna afleiddra verð-
mæta sem nýtist öðrum en við-
skiptavininum sjálfum, er sá
hængur á að nota má slíkar rök-
semdir um hvaða starfsemi sem
er. Lítið færi fyrir sköpunargleði
fatahönnuða ef engar væru fata-
verslanir. Eitthvað væri matar-
gerðarlist fátæklegri ef engin
væru veitingahúsin. Samt dettur
engum í hug að niðurgreiða rekst-
ur veitingahúsa eða fataverslana.
Að auki er ekkert óeðlilegt
við það að stundum ber tiltekinn
rekstur sig einfaldlega ekki. Ef
loka þarf fyrirtæki er það iðulega
skýrt merki um að ekki sé nægur
áhugi á meðal fólks á viðkomandi
þjónustu eða vöru. Þá er heiðar-
legra að hætta rekstrinum heldur
en að þvinga fé af saklausu fólki
til að bera hann uppi.
Varðandi samanburðinn við
gangagerð bendi ég á að vaxandi
skilningur er á því að fjármagna
slík verkefni með veggjöldum, þ.e.
að þeir borgi sem noti. Nefni ég
Hvalfjarðargöng í því sambandi.
Einnig er rætt um að fjármagna
fyrirhuguð Vaðlaheiðargöng með
sama hætti svo og endurbættan
Suðurlandsveg. Einkaframtakið
hefur því að einhverju leyti rutt
sér til rúms í vegagerð og von-
andi sér bætt tækni svo til þess
að aðrar vegaframkvæmdir í
framtíðinni verði fjármagnaðar
þannig.
Ef engir væru ríkisstyrkirnir þyrftu veit-
endur menningarþjónustunnar nefnilega
að lúta aðhaldi markaðarins…
Í viðkvæmu
fámenninu er
sú krafa eðlileg
að forseti blandi
sér ekki með
beinum hætti
inn í flokkspóli-
tísk álitamál,
en við kjósum
heldur ekki
að hann sitji
þegjandalega
á skoðunum
sínum…
Íslensk umræða snýst oftar en ekki um persónur fremur en
málefni. Umræðan síðustu daga
um forsetakosningarnar er af því
tagi. Núverandi forseti Íslands
hefur nú lýst því yfir að hann
hyggist sækja eftir endurkjöri á
sumri komanda og vísar til vax-
andi óvissu varðandi stjórnskipan
landsins og stöðu forseta í stjórn-
arskrá, umróts á vettvangi þjóð-
mála og flokkakerfis sem og átaka
um fullveldi Íslands.
Það er vissulega rétt að mörg
veigamikil mál eru óútkljáð, en
engin óvissa er uppi um hvernig
fjalla skuli um þau mál né hvern-
ig komast eigi að niðurstöðu. Sam-
kvæmt stjórnarskrá verður fjallað
um stjórnarskrárbreytingar á
Alþingi og þær síðan bornar í tví-
gang undir atkvæði þjóðarinnar,
og þegar niðurstaða fæst í umsókn
um aðild að Evrópusambandinu
verður hún sömuleiðis sett í dóm
þjóðarinnar og að lokum til lykta
leidd á Alþingi. Við þurfum því
ekki að hafa áhyggjur af umróti á
vettvangi þjóðmála í tengslum við
kjör forseta Íslands.
Miklu fremur þarf að ræða um
hvernig forseta við viljum áður
en við nefnum ákveðin nöfn til
sögunnar. Í viðkvæmu fámenn-
inu er sú krafa eðlileg að forseti
blandi sér ekki með beinum hætti
inn í flokkspólitísk álitamál, en
við kjósum heldur ekki að hann
sitji þegjandalega á skoðunum
sínum eða tjái sig ekki um helstu
mál samtímans eða framtíðar-
viðfangsefni þjóðarinnar. Brýn-
Er einhver óvissa?
Eflum menninguna,
burt með niðurgreiðslur
Forsetaembættið
Guðrún
Nordal
prófessor og
forstöðumaður
Stofnunar Árna
Magnússonar
Menning
Guðmundur
Edgarsson
málmenntafræðingur