Fréttablaðið - 26.05.2012, Blaðsíða 12

12 26. maí 2012 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Atli Fannar Bjarkason (dægurmál) atlifannar@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir, ritstjórnarfulltrúi, sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is FÓLK OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Ný Heimaey í eigu Ísfélagsins kom fyrir skömmu til heimahafn-ar í Vestmannaeyjum.
Margir hrukku í kút þegar stjórn-
arformaðurinn sagði í viðtali að
sá skuggi hvíldi yfir góðum degi
að svo kynni að fara að selja yrði
skipið ef áform ríkisstjórnarinnar
um að bylta stjórnkerfi fiskveiða
næðu fram. Fréttamenn spurðu
hvort slík yfirlýsing væri ekki
pólitísk hótun.
Það varð stjórnarformanninum
til happs gagnvart kviku almenn-
ingsálitinu að fjölmiðlar greindu á
sama tíma frá rannsókn prófessors
Þórólfs Matthíassonar á þessu sam-
hengi hlutanna.
Hún var sögð
sýna að út gerðin
væri því sem
næst skuldlaus
hefði veiðileyfa-
gjaldið, sem nú
er rætt, verið
sett á fyrir ára-
tug.
Allir vita að
skuldir útgerð-
arinnar eiga fyrst og fremst rætur
í fjárfestingum: Nýjum skipum og
tækjum og viðbótaraflaheim ildum
sem leitt hafa til betri nýtingar og
arðsemi eldri fjárfestinga. Niður-
staða rannsóknarinnar er mjög
sannfærandi. Hefði ríkissjóður
tekið þá fjármuni sem fóru í fjár-
festingu í sjávarútvegi til ráð-
stöfunar fyrir þingmenn hefði
útgerðin ekki haft svigrúm til að
fjárfesta og skuldaði því ekkert.
Ríkisstjórnin, að meðtöldum
fjármálaráðherra, sem er þing-
maður Vestmannaeyinga, er ein-
faldlega þeirrar skoðunar að þeir
fjármunir sem Ísfélagið tók að
láni til að byggja nýja skipið og
endurgreiða á með aflaverðmæti
þess séu betur komnir í höndum
þingmanna. Heimaey á sem sagt
að mati ríkisstjórnarinnar betur
heima í ríkissjóði en úti á sjó að
fiska.
Á Heimaey betur heima í ríkissjóði?
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Þetta er nákvæmlega það sem um er deilt. Allir eru sammála um að peningana skuli nýta. Það á áfram að
gera út. Munurinn er sá að sumir
vilja að það gerist með ákvörð-
unum stjórnenda fyrirtækja á
frjálsum markaði en aðrir að þing-
menn taki ákvarðanirnar eftir lög-
málum stjórnmálanna.
Þeir fyrrnefndu leggja yfirleitt
mesta áherslu á að stjórnkerfi
fiskveiða skili þjóðarbúinu sem
mestum arði, þeir síðarnefndu
leggja meiri áherslu á að kerfið
leiði til réttlætis og telja þingmenn
betur til þess fallna að finna það
en markaðinn. Þeir fyrrnefndu
vilja halda nýju Heimaeynni til
veiða. Þeir síðarnefndu vilja taka
þá fjármuni sem fást með sölu
hennar til þess að bora jarðgöng.
Báðir aðilar geta með rökum
sagt að þeir hafi almannahags-
muni að leiðarljósi. Eigi að síður
er það svo að niðurstaðan verður
gjörólík eftir því hvor leiðin
verður farin. Umræðan á Alþingi
nú þjónar einmitt þeim tilgangi að
draga fram mismunandi afleið-
ingar þeirra tveggja leiða sem
tekist er á um. Því er upplýs ingin
mikilvæg, ekki síst ef þjóðin sjálf á
síðan að taka endanlega ákvörðun
seinna í sumar.
Fram til þessa hefur umræðan
helst snúist um skattheimtu. Hinn
hluti málsins veit að grundvallar-
breytingu á stjórnkerfinu og hefur
lítið sem ekkert verið ræddur.
Kjarninn í þeirri byltingu er að
hverfa frá markaðsþróun greinar-
innar með því að takmarka frjálst
framsal aflaheimilda. Þá er gert
ráð fyrir aukinni pólitískri stýr-
ingu með því að skipta veiðirétti
niður á svokallaða potta. Mark-
miðið er að fjölga fiskiskipum og
sjómönnum. Það er talið réttlátt.
Gallinn er hins vegar sá að
binda þarf meira fjármagn til
að veiða hvert tonn og af rakstur
þjóðar búsins verður minni. Frá
hagsmunasjónarmiði heimilanna
er þessi hluti málsins þar af
leiðandi margfalt alvarlegri en
skattheimtan.
Það sem um er deilt
Álit auðlindanefndar frá því fyrir tíu árum gerði ráð fyrir að eins yrði farið með orku og fiski-
stofna í skattalegu tilliti. Hvers
vegna telur ríkisstjórnin þá ekki
nauðsynlegt að leggja auðlinda-
skatt á orkuna og ljúka því fyrir
mitt sumar svo að réttlætinu sé
fullnægt? Svarið við því er einfalt.
Auðlindaskattur á orku mun
birtast í raforkuverði til almenn-
ings strax á næsta gjalddaga.
Fyrir tækin og heimilin munu því
sjá á raforkureikningunum að þau
borga sjálf réttlætið sem skatt-
heimtan færir þeim. Slíkt réttlæti
yrði aldrei vinsælt. Þess vegna er
það ekki á dagskrá.
Með því að fiskurinn er fluttur
út gerist þetta eftir þremur
mun flóknari leiðum í sjávarút-
veginum: 1) Með millifærslu-
sjóðum. 2) Með því að auka afla-
heimildir umfram vísindalega
ráðgjöf. 3) Með því að lækka
gengi krónunnar. Í öllum til-
vikum borgar almenningur þó
brúsann. Þetta er hins vegar ekki
eins gegnsætt og rafmagnsreikn-
ingarnir og gæti því verið vin-
sælt þar til almenningur áttar sig
á veruleikanum.
Það er af þessum sökum ómál-
efnalegt að ljúka umræðunni á
Alþingi án þess að kalla eftir sér-
fræðiúttekt á áhrifum áformaðra
breytinga á hag heimilanna. Hvers
vegna hefur enginn gert það?
Hvers vegna ekki auðlindaskatt á orkuna?
V
iðbúið var að rekið yrði upp margraddað ramakvein
þegar Landsbankinn tilkynnti um uppsagnir og lokun
útibúa í hagræðingarskyni. Samtals fækkar bankinn
starfsfólki um 50, sameinar deildir í höfuðstöðvunum
og lokar átta útibúum, þar af sjö á landsbyggðinni.
Bankinn er harðlega gagnrýndur – reyndar bara fyrir að loka
útibúum og segja upp fólki úti á landi. Gagnrýnendunum er slétt
sama um störfin á höfuðborgarsvæðinu.
Í hópi þeirra sem gagnrýna Landsbankann eru sveitarstjórnar-
menn, alþingismenn og svo sjálfur
efnahags- og viðskiptaráðherrann,
sem hefur bankamál á sinni könnu.
Steingrímur J. Sigfússon lýsti í
samtali við Ríkisútvarpið í gær
skilningi á hagræðingu og endur-
skipulagningu á höfuðborgar-
svæðinu, en lýsti „miklum von-
brigðum“ með lokanir í dreifðum
byggðum. Steingrímur sagðist vilja sjá frekari rök fyrir lokunum á
landsbyggðinni og í sama streng tók Björn Valur Gíslason, formaður
þingflokks VG. „Mér finnst að Landsbankinn eigi að hafa annað hlut-
verk en aðrir bankar, enda í eigu ríkisins,“ sagði hann við Vísi í gær.
Nú er það svo að rökin fyrir lokun útibúa fyrir austan og vestan
gætu þingmennirnir fundið ef þeir nenntu að lesa síðustu ársskýrslu
Bankasýslu ríkisins. Þar er rakið að fjöldi íbúa á hvert bankaútibú
á Íslandi var árið 2010 rétt tæplega 2.500. Í Noregi, sem er stórt og
strjálbýlt land eins og Ísland, er sambærileg tala rúmlega 4.000. Á
höfuðborgarsvæðinu eru 5.300 íbúar á hvert útibú, en tæplega 500
á Vestfjörðum og tæplega 700 á Austfjörðum. Bankasýslan segir
skiljanlegt að fleiri útibú séu hlutfallslega á landsbyggðinni vegna
strjálbýlis og vegalengda, en að erfitt sé að halda úti arðbæru útibúi
fyrir minna en 1.500 manns.
Fækkun bankaútibúa er alþjóðleg þróun, sem skýrist ekki sízt
af því að mikill meirihluti almennra bankaviðskipta hefur færzt á
Netið og bættar samgöngur stækka þjónustusvæði útibúa.
Í skýrslu Bankasýslunnar kemur sömuleiðis fram að hlutfall
starfsfólks í fjármálaþjónustu á Íslandi sé mjög hátt miðað við flest
Evrópulönd. Margar vísbendingar eru um að íslenzka bankakerfið
sé einfaldlega yfirmannað, með alltof mörg útibú og óhagkvæmt
eftir því. „Hár rekstrarkostnaður íslenska bankakerfisins kallar á
aukna hagræðingu,“ segir Bankasýslan umbúðalaust.
Það er út af fyrir sig skiljanlegt að sveitarstjórnarmenn skuli
bregðast illa við þegar útibúum er lokað og störf lögð niður. Þeir
horfa á þrönga hagsmuni síns byggðarlags. En það er skrýtið þegar
þeir sem eiga að gæta að almannahag, eins og þingmenn og ráð-
herrar, gagnrýna hagræðingu af þessu tagi.
Landsbankinn er vissulega í eigu skattgreiðenda að stærstum
hluta, en hann er ekki ríkisstofnun. Hann er í samkeppni við aðra
banka og verður undir í þeirri samkeppni ef rekstur hans er til
muna óhagkvæmari en þeirra. Björn Valur og Steingrímur ættu
að fagna því að bankinn taki til hjá sér og tryggi þannig eigendum
sínum betri arðsemi og væntanlega betra verð fyrir hlutinn í bank-
anum sem til stendur að selja. Kaupendur að þeim hlut yrðu reyndar
ekki margir ef bankinn tæki meðvitaða ákvörðun um að reka óarð-
bæra þjónustu. Stjórnmálamenn ættu líka að fagna því að íslenzka
bankakerfið verði á heildina litið betur rekið.
Af hverju þarf að fækka
starfsmönnum og útibúum bankakerfisins?
Bankablús
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
Sigurjón M. Egilsson
stýrir Sprengisandi
á sunnudags morgnum kl. 10–12
Steingrímur J. Sigfússon
ráðherra
og Andrea Ólafsdóttir
forsetaframbjóðandi
mæta á Sprengisand
á sunnudaginn.