Fréttablaðið - 29.12.2012, Qupperneq 52

29. desember 2012 LAUGARDAGUR| HELGIN | 36
KROSSGÁTA
LÁRÉTT
1. Ódæðin og þeir sem fúsir fremja þau (13)
10. Athuga aldin meðan ég striplast (8)
11. Kjör harðkjarnafræsins (12)
13. Sveiattan, sker; þá er stutt í böggul (8)
14. Aðgreini athafnasama og afkastamikla (9)
15. Stangaroddi dáir erna þótt ruglaðir séu (8)
16. Persadrottning bjargaði þjóð Abrahams (5)
17. Síg í poka (4)
18. Digri fylli fitu (9)
21. Muggugugginn og rætinn sem sorti (8)
23. Spjalla um efni og aðstæður og laga sig að því (7)
26. Leita næringarríkrar máltíðar fremur en
gómsætrar (10)
27. Grámaglópur er kaldur risi (8)
29. Karl, góða, það er mildi (9)
31. Tel Jóa á hátíðarseyðí (6)
32. Sé Samúel passa uppá ókunnugt fórnarlamb
stigamanna (8)
33. Fljúgandi gullinhærð gyðja Landhelgisgæsl-
unnar (3)
35. Símsendi yfir bugt milli jökuls og táar (8)
37. Eftir reður kemur röð, það passar við vísuna (7)
38. Læst vera lítil krukka með lagi (8)
39. Hún bítur hold grasbíta (7)
40. Frá háskólaprófuðu kryddi að grundvallargrjóti
(7)
41. Blettur fyrir geitur og golfara (5)
42. Ágrip um ráðandi tegund (7)
LÓÐRÉTT
1. Dönsk vargasamstæða skildi milli borgarastéttar
og verkalýðs (9)
2. Firna feiminn fer utan og sést ekki meir (10)
3. Renna þegar ég vek heilu götuna (8)
4. Hængur elskar merki (8)
5. Upplýsi nýfæddar um andlega speki samtímans (12)
6. Rosalega ríkmannleg farartæki (2)
7. Hólmaslóð sker eyju (6)
8. Orðlausar flugur sem bíta (5)
9. Rekur aldur og fyrri störf á brautarbúllu (9)
12. Döpur draga foringja (8)
13. Rupli rummungar, eru þeir þá ránsbísar? (11)
17. Hús skáldsins gerir lítið úr vinningi (10)
19. Vanræki huga fyrir kæruleysi (10)
20. Líttu nú, röð við raufina (7)
22. Skáld kunna best við sig á víðernum bókalandsins
(13)
23. Slím, mamma og glaðningur, þessi hvatainn-
spýting (11)
24. Sá sem gómurinn er vanastur er honum líka
sætastur (11)
25. Fel sælu við risablokk í Breiðholtinu (7)
28. Fyrst er það fyrirhöfn, svo höfn, og allt að ósekju (8)
29. Tjón rottu (8)
30. Búlla Snorra er víst stekkur, en sjoppa lögspekings-
ins félagsheimili (8)
33. Lítil sjá enn minna með þessari græju (8)
34. Flugum með örlítið rugluðum en fögrum
smávinum (6)
36. Svangt og logið (5)
VEGLEG VERÐLAUN
LAUSNARORÐ
Ef bókstöfunum í skyggðu reitunum er raðað rétt saman birtist nokkuð sem gekk
heldur ekki eftir þetta árið. Sendið lausnarorðið í síðasta lagi 2. janúar næstkomandi
á krossgata@frettabladid.is merkt „29. desember“.
Vikulega er dregið er úr inn-
sendum lausnarorðum og
fær vinningshafi eintak af
bókinni Ósjálfrátt frá Forlaginu.
Vinningshafi síðustu viku var
Björgvin B. Schram,
Seltjarnarnesi.
Lausnarorð síðustu viku var
G R E I Ð S L U K O R T
1 2 3 4 5 6 7 8 9
10
11 12
13
14
15
16 17
18 19 20
21 22
23 24 25
26
27
28 29 30
31 32
33 34
35 36 37
38
39 40
41
42
B R O D D S T A F I R D Í S A P Á F I
L L R Í L A K L N
E L Í T A M J Ó A L E G G U R F N
S U G A K Y V T H A L I
U M B Ó T A S T A R F E L S K
G O I P L J Ó R D A N S K U R
R Ö R A N N A U A Ð R E Ó
Ó I N R A N N V E I G S T I K A
F E N G I N N D E I A Ð R
I R A U M R E N N I N G F
E L D I V I Ð U R Ð N N L
Í N I F H E I M F Æ R U M
Ó F Æ D D I F Ú E N Æ G
Ð V Ð R O L L I N G A R N I R
S A L Í B U N A E T A Ð Á
R K K M G R A F R E I T I N N
Ó N E I T A N L E G A F Í E
Ó N S Á T G Í R S T Ö N G
N G T O G A R A L Í F U U
Æ S T A R A U R S L A G S M Á L
Skriðdýr kvíslast í fjóra undirflokka. Þrír þeirra eru skipaðir kunnum íbúum
dýraríkisins; sá fyrsti inniheldur hundruð skjaldbökutegunda, annar tugi ólíkra
krókódíla, sá þriðji hreisturdýr– þúsundir snáka og eðla– en sá fjórði er meira
framandi. Í honum eru bara tvær tegundir svokallaðra ranakolla, sem finnast
hvergi nema á eyjum Nýja-Sjálands.
Ranakollarnir eru stundum kallaðir lifandi steingervingar þótt reyndin sé að
þeir hafi þróast umtalsvert í aldanna rás. Alþjóðlegt heiti þessara skepna er
tuatara, sem er úr tungumáli maoría og vísar til gaddanna á bakinu á þeim.
Ranakollinum svipar mjög til eðlu að útliti og var upphaflega skilgreindur
sem slík á fyrri hluta 19. aldar, en þegar vísindamenn könnuðu dýrið betur átt-
uðu þeir sig á því að það deildi ýmsum einkennum með fuglum, skjaldbökum
og krókódílum og bjuggu þá til nýjan undirflokk skriðdýra.
Til eru tvær tegundir ranakolla. Önnur er mun algengari en hin, þrífst á
fjölda eyja við Nýja-Sjáland og áætlað er að til séu tugir þúsunda einstaklinga
af þeirri tegund. Hin er í bráðri útrýmingarhættu. Einungis örfá hundruð eru
til af henni, og öll á sömu litlu eyjunni sem er í hálfgerðri sóttkví til að vernda
tegundina.
Ranakollar hafa þriðja augað ofan á höfðinu sem grær yfir fljótlega eftir að
þeir klekjast úr mjúkum eggjum sínum. Ekki er vitað hvaða tilgangi það þjónar
nákvæmlega, en hugsanlegt er að það nemi útfjólubláa geislun og hjálpi dýrinu
að tempra líkamshita sinn. Ranakollarnir eru meðal annars sérstakir fyrir þær
sakir að þeir geta lifað við mun lægra hitastig en flest önnur skriðdýr– allt niður
í fimm gráðu hita– og drepast raunar ef hitinn nálgast þrjátíu gráður.
Það er hins vegar heppilegt fyrir ekki útbreiddari tegund að hún er afskap-
lega langlíf. Ljóst þykir að ranakollar geti orðið vel rúmlega hundrað ára og
sumir vísindamenn hafa getið sér þess til að þeir geti jafnvel orðið yfir 200 ára
gamlir. - sh
DÝR VIKUNNAR
RANAKOLLUR
TUATARA Ranakollurinn getur orðið upp undir 70 sentimetrar að lengd og um eitt
kíló að þyngd.
Langær steingervingur
með dularfullt aukaauga
Rauði krossinn auglýsir eftir
ábendingum um einstakling sem
hefur á árinu 2012 bjargað
mannslífi með réttum viðbrögðum
í skyndihjálp.
Ábendingar skulu berast fyrir
18. janúar. Viðurkenningar verða
veittar þann 11. febrúar. Nánari
upplýsingar má finna á
raudikrossinn.is